wiki:zeitleiste_reiseanleitungen_16._jahrhundert
Dies ist eine alte Version des Dokuments!
Inhaltsverzeichnis
Zeitleiste der Reiseanleitungen des 16. Jahrhunderts
→ Zeitleiste der Reiseanleitungen
- 1515
NN
Ein hubscher tractat wie durch HertzogGotfrid von Pullen[Bouillon]… das gelopte landt und das heylig grab gewunnen ist worden als man zalt M.xxix Jar
6 Bl. Nürnberg [1497? 1515?]: Gutknecht Online - 1519
Helius Eobanus Hessus
Helii Eobani Hessi a profectione ad Des. Erasmum Roterodamum Hodoeporicon Carmine Heroico
cum quibusdam aliis eiusdem. Epistolae aliquot Erasmi ad eundem, & alios viros Academiae Erphurdiensis. Lucubrationum Erasmicarum Elenchus, per Conradum Goclenium Vuesphalum liberalium artium professorem. C. Vrsini Velii carmen grandiloquum eodem pertinens
Theodo[ricus] Mart[inus] (=Thierry Martens], [Leuven] (=Louvain) 1519; Erfurt 1518/1521: Mathes Maler Online 1 Online 2 → Stagl: Apodemiken - 1534
Lilius Gregorius Giraldus, 1479-1552
Lilii Gregorii Gyraldi Ferrariensis, De Re nautica libellus, admiranda quadam & recondita eruditione refertus, nunc primum & natus & æditus
[5], 306 S. Basel 1534/1540: [Johann Bebel] apud Mich. Isingrinius. VD16 G2109 Online - 1535
Philalethes Polytopiensi[=Ortensio Landi, 1512-1553]
Forcianae quaestiones, in quibus varia Italorum ingenia explicantur, multa[que] alia scitu non indigna
61 S. Neapel 1535, 1536: Martinvs De Ragvsia [fingiert?] [Philalethes 'der die Wahrheit liebt' Polytopiensi 'an vielen Orten']- → Stagl: Apodemiken: Basel 1542, Löwen 1550, Nürnberg 1591, Frankfurt 1616, Lucca 1768
- 1538 Joachim Sterck van Ringelberg (=Fortius Ringelbergius)
Ioachimi Fortii Ringelbergii Andoverpiani Lvcvbrationes,
uel potius absolutißima κυκλοπαιδεια: [kyklopaideia] : Atq[ue] haec omnia eo iudicio & ordine sunt tradita, ut uel vola cuiq[ue] meliorum literarum studioso satis ad summumn ingenij cultum esse poßint.
698 [=732], [4] S. Basileae 1538: apud Bartholomaeum Westhemerum. 1541: 796 S., → Stagl: Apodemiken - 1540
Lilius Gregorius Giraldus, 1479-1552
Lilii Gregorii Gyraldi Ferrariensis, de re nautica libellus:
admiranda quadam & recondita eruditione refertus : nunc primum & natus & aeditus.
[6], 306 S. Basel 1540: Michael Isingrinius. VD16: G 2109 Online → Stagl: Apodemiken - 1542
Boorde, Andrew, 1490–1559
The fyrst boke of the introduction of knowledge
the whych dothe teache a man to speake parte of all maner of languages, and to know the vsage and fashion of all maner of countreys. And for to know the moste parte of all maner of coyness of money …
54 Bl. London 1542: W. Copland. London 1550, Reprint London 1814: Taylor, Faksimile London 1870. → Stagl: Apodemiken - 1544?/1550?
Fabricius, Georg[1516-1571] ;Crusius, Martin[1526-1607]
[Georgii Fabricii Chemnicensis Roma]; [Eiusdem Itinerum Liber unus]
[Antiquitatis monumenta insignia] : [per eundem collecta, & magna accessione iam auctiora, edita] : [Accessere locupletes rerum et verborum … Indices]
120 S. Ill. Basileae: per Ioannem Oporinum, [1550?] VD16 F 370, F 292 Online → Stagl: Apodemiken: Basel 1544, Leipzig 1547. - 1548
Bernardus Holtorpius
De peregrinatione magnifici ac generosi domini Stanislai a Lasco, equitis aurati, palatini siradiensis, capitanei lanciciensis, etc., liber primus
[55] S. Academia Regii Montis [Königsberg] 1548: I. Weinreich Online - 1549
Jacobi Bonjour
De Peregrinatione omnium aetatum
in: … Lucubrationum primitiae. Orationum lib. III. Commentarius in L. Paris 1549: L. Begatii. → Art of Travel, Monga: Hodoeporics - 1553
Thomas Wilson, 1523/4–1581
An Oration Deliberatiue
Bl. 16r−17r in: The Arte of Rhetorique for the use of all Suche as are Studious of Eloquence … 118 Bl. London 1585: George Robinson Online → Art of Travel: London 1553 [1560], [1562], 1563, [1567], 1580, 1584, 1585 - 1554
Pedro de Medinacirca 1493-circa 1567
L’arte del navegar, in la qual si contengono le regole, dechiarationi, secreti et avisi, alla bona navigatione necessarii.
Composta per … m. Pietro da Medina, & tradotta de lingua spagnola in volgar italiano, à beneficio, & vtilità de ciascadun nauigante
Pederzano, Giovanni Battista Pinzi, Aurelio, 1554 Online
Venise 1555: G. Battista Pedrezano.- Dedica:
- Al serenissimo et molto inclito signor, Don Philippo Principe de Spagna et de le sue Sicilie Il Dottor Pietro di Medina
- Al clarissimo et eccellentissimo Signor, il Signor Stephano Thiepo lo dignissimo Procurator de San Marco Guardia
- Libro primo del mondo et de la sua compositione
- Libro secondo del flusso et reflusso del mare et come fu trovata la Navigatione
- Libro terzo de li venti et de le lor qualita, et di soi nomi, et come si ha da navigar per essi
- Libro quarto de la alteza del sol et come per quella si deve reger la Navigation
- Libro quinto de la altezza de li poli
- Libro sesto della aguggia over bossolo da navigar
- Libro settimo de la luna, et come il suo crescere
- Libro ottavo de li giorni del anno
- 1557
Georg Pictorius[=Jörg Maler] 1500−1569
Reißbüchlein/||
Sehr wol erfar=||ne vnd heilsame ratschläg/|| wie sich alle die so in frömde vnd || vnbekannte land/ z#[uo] rossz oder z#[uo] f♯[uo]ß/ reisen || wöllen/ jhr gesundtheit erhalten mögen/ oder || weñ sie die vmb vngelegenheit des luffts/ lan-||des/ oder sunst verloren/ durch was || mittel sie sie wider erho=||len mögen.|| Sampt einem angehencktem re||giment/ f#uer Kauffleut/ Kriegsleut/|| vnd andere die sich dem Meer oder an||deren wassern vertrauwen || vnnd ergeben || wöllen.|| Alles durch D. Georgium Pictorium || der Keyserlichen regierung Ensißheim im O=||bern Elseß bestelten Phisicum/ mit viel z#[uo]satz || gemeret vnd gebessert zu dem dritten || mal beschriben/ vnd mit vleiß || vber sehen.||
[3], 50, [2] Bl. Titelbl. Rot-Schwarz, Holzschn. Frankfurt/Main 1566 (3.A.): Peter Schmidt. → Stagl: Apodemiken: Mühlhausen 1557, Frankfurt 1566, Itinerarium peregrinantium Mühlhausen 1558, s.l. 1559 - 1557
Georg Pictorius
Itinerarium peregrinantium.
Das ist, Kurtzer bericht für die so da reisen wöllen inn frömbde unbekannte land. darmit sy bey guter gesundtheit bleyben mögen, und ob sy durch ungelägenheit des wäges die selbige gesundtheit verlore[n] hetten, durch welche mittel der artzney sy wider gebracht mög werden. Sampt angehencktem Regiment, für alle so auf das Meer oder andere wasser sich ergeben wöllen.
Von reisen in ferre land.
[2] Bl., 88 S., [2] Bl. Getruckt zu Mülhusen im oberen Elsaß, durch Hans Schirenbrand, vnd Peter Schmid. Ensißheim den 1. Decembris des siben vnd fünfftzigsten Jars. VD16 P 2707 OnlineErnst Georg Kürz
Georgius Pictorius von Villingen : ein Arzt des 16. Jahrhunderts und seine Wissenschaft.
97 S. Freiburg 1895: Mohr. Online
- 1557
Jörg Wickram1505−1560
Das Rollwagenbüchlin
Ein neüws, vor vnerhörts Büchlein darin[n]̄ vil guter schwe[n]ck vnd Historien begriffen werden, so man in schiffen vn[d]̄ auff den rollwegen … erzellen mag … widerum[m]̄ erneuwert vnn[d] gemeert … Stattschreiber zu Burckheim … 1557 s.l. 280 S. Online → Stagl: Apodemiken: s.l. 1555, Frankfurt 1590
Den Schwänken liegen reisetypische Situationen zugrunde, ihren Witz erhalten sie durch das närrische Verhalten der Reisenden. Im Hintergrund stehen also Vorstellungen des 'richtigen' Verhaltens. - 1561
Guilhelmo Gratarolo, 1516-1568 De regimine iter agentium vel equitum,
vel peditum, vel navi, vel curru seu rheda, &c. viatoribus & peregrinatoribus quibusque utilissimi libri duo : nunc primum editi / authore , philosopho & medico.
[7] Bl., 152 S., [1] Bl. Basileae 1561: [Nicolaus Brylinger] Argentorati 1563: Rihel Online → Stagl: Apodemiken: Basel 1561, Köln 1561, Straßburg 1563, Köln 1571, Nürnberg 1591 in: De arte peregrinandi - 1565
Theodor Zwinger, 1533-1588
Peregrinationes inutilis
Kapitel in: Theatrum vitae humanae, omnium fere eorum, quae in hominem cadere possunt, bonorum atque malorum exempla historica, ethicae philosophiae praeceptis accommodata, & in XIX libros digesta, comprehendens: ut non immerito historiae promptuarium, vitaeque humanae speculum nuncupari poßit. A Conrado Lycosthene iampridem inchoatum. Nunc vero Theodori Zvinggeri studio & labore, eo usque deductum, ut omnium ordinum hominibus ad vitam praeclare instituendam, maiorem in modum utile & iucundum sit futurum
1428 S. Basel 1565, 1571, 1586-87, 1596, 1604: Johannes Oporinus. → Art of Travel- Magnum theatrum vitae humanae, Köln 1631; Venedig 1707.
- 1566
Grill, Lorenz, 1524-1561 (=Laurentius Gryllus)
Oratio de peregrinatione studii medicinalis ergò suscepta,
deque summa utilitate eius medicinae partis, quae medicamentorum simplicium facultates explicat
16 Bl. [Ingolstadt] 1566: [Weißenhorn, Alexander II. und Weißenhorn, Samuel] VD16: ZV 7044 Online → Stagl: ApodemikenHaye, Thomas
Lorenz Gryll (d. 1560): a Traveller in the Service of Medical Training.
S. 75-91 in: Enenkel (Hg.): Artes Apodemicae and Early Modern Travel Culture, 1550–1700. Leiden 2019: Brill.
- 1568
Nathan Chythraeus, 1543-1598
[Hodoeporicon] NATHANIS CHYTRAEI || HODOEPO=||RICON,|| CONTINENS ITINERA || Parisiense.|| Anglicum.|| Venetum.|| Romanum.|| Neapolitanum etc.||
RECITATVM ROSTOCHII'|| cùm ad vsitatas in Academia || operas rediret.|| Anno M D LXVII.|| Idib. Octob.|| Execudebat Iacobus Lucivs [=Jakob Lucius] 56 S. Online → Art of Travel → Stagl: Apodemiken - 1573
Hubert Languet, 1518–1581
Huberti Langueti, viri clarissimi, Epistolae politicae et historicae
scriptae quondam ad illustrem & generosum Philippum Sydnaeum, equitem anglum, illustrissimi pro-regis hyberniae filium, Vlissingensem gubernatorem fortissimum : in quibus variae rerum suo aeuo in Germania, Italia, Gallia, Belgio, Vngaria, Polonia, aliisque orbis christiani prouinciis pace, belloque gestarum, narrationes, consilia, & euentus describuntur : omnibus politicarum rerum & historiarum studiosis, consiliariis etiam principum & ad Reip. clauum sedentibus, maximè vtiles, ac necessariae : nunc verò primum publicis typis divulgatae
[24], 352 S. In officina Gulielmi Fitzeri, librarii angli, Francofurti, 1633 und Leiden 1646.
Briefe anPhilip Sidney1573-1580; → Stagl: Apodemiken: Brief VI vom 18.12.1573 enthält apodemische Inhalte. - 1574
Hieronymus Turler, um 1520–um 1602
De Peregrinatione Et Agro Neapolitano Libri II. Argentorati : Iobinus [Straßburg] → Stagl: Apodemiken: Nürnberg 1591, London 1575 (The Traveller, devide in two Bookes …,
»Peregrinatio nihil aliud sit, quam labor invisendi & perlustrandi alienas terras, non a quibusvis, nec temere, sed ab idoneis suscipiendus.« übersetzt von Schudt: »Eine Reise soll nichts anderes sein als das Bestreben, die fremden Länder zu durchwandern und zu betrachten, und nicht von jedem Beliebigen aufs Geratewohl unternommen werden, sondern nur von solchen, die dafür wirklich geeignet sind« - 1575
Nathan Chytraeus
Hodoeporica sive itineraria,
a diversis clariss. Doctissimisque viris, tum veteribus, tum recentioribus carmine conscripta. Item: epigrammata de praeclaris urbibus, studio nathanis chytraei poetae laureati, et professoris in academia Rostochiensi, publici, in gratiam doctae juventutis, et peregrinationum avidae, collecta
[Epigrammata De Praeclaris Urbibus]
320 S. Francofurti ad Moen. 1575: Christian Egenolph. Online, → Art of Travel, Stagl: Apodemiken. Inhalt:- 7-10 Horatii Flacci Iter
- 10-12 Ovidii Nasonis
- 12-14 Sex Propertii Aurelii
- 14-37 Itinerarii Rutili Claudij Numantiani Galli viri Consularis praefectorij urbis Tribuni militum praefecti Praetorio Liber primus
- 37-39 Itinerarii Rutili Claudij Numantiani de reditu fuo, Liber secundus
- 40-42 Hypomnemata Hodoeporica Georgii Fabricii Ad
- 42-50 Iter Romanum Primum ad Antonium Carchesium
- 50-56 Iter Neapolit Anum ad Casp Naeuium
- 56-66 Iter Romanum Secundum ad Leonardum Badehornum
- 66-78 Iter Patavinum Ad Valerium Cordum
- 78-90 Iter Chemnicense ad Volfgangum Meurerum
- 91-98 Iter Argentoratense ad Valentinum Grauium
- 99-133 Iter Stanislai Georgii Sabini Brandeburgensis in peregrinationem Stanislai à Lasco
- 133-158 Iacobi Mycilli Hodoeporicon
- 158-164 Ioachimi Camerarii Hodoeporicon Hyemale Anno 1557
- 165-176 Iter Francicum in Qvo continetur deploratio deobitu serenissimi & potentissimi Regis Daniae &
- oruegiae Christiani tertij & c Ad
- 176-180 In Hodoeporicon Itineris Constantinopolitani Autore Paulo Rubigallo Pannonio
- 180-200 Hodoeporicon Itineris Constantinopolitani
- 200-206 Hypomnemata Hodoeporica Nathanis Chytraei
- 207-227 Ad Illustrissimos Principes Ac Dominos Dominum Iohannem Fridericum D Bugislaum D Ernestum Ludouicum D Barnimum D Casimirum Fratres Stettini Pomeraniae & c Principes Dominos suos clementissimos Hodoeporicon Nathanis Chytraei
- 227-236 Iter Augustanum
- 236-255 Iter Romanum I
- 255-282 Hodoeporicon Andreae Lymvici Cimbri
- 283-319 Ivl Caesaris Scaligeri Urbes Ad Divam Constantiam Rangoniam
- 320 Ianus Vitalis Panormitanus De Roma
- 1577
Theodor Zwinger(1533–1588) verwendet als Erster den Begriff 'Apodemik' in:- Methodus apodemica in eorum gratiam, qui cum fructu in quocumque tandem vitae genere peregrinari cupiunt. 12 Bl., 400 S., 12 Bl., Basileae 1577: Eusebii Episcopii opera atque impensa. Online
In Basel entwickeltenPetrus Ramus(= Pierre de la Ramée, 1515–1572),Theodor ZwingerundHugo Blotius1568–1569 die Idee, das Reisen zu methodisieren. Das logische Konzept dazu stammte von Ramus, der es allerdings auf alle Wissensgebiete bezog. → Art of Travel, Stagl: Apodemiken
- 1577
Hilarius Pyrckmair
Commentariolus de Arte Apodemica, seu Vera Peregrinandi Ratione ..
[8], 73, [1] S. Ingolstadii 1577: Ex officina D. Sartorij. Online, → 1591, → Stagl: Apodemiken - 1577
Egnatio Danti
Delle osservationi de viaggi
Tafel 39 S. 50 in: Le scienze matematiche ridotte in tavole 59 S. Bologna 1577: La Compagnia della Stampa. → Art of TravelThomas Frangenberg
Chorographies of Florence: The Use of City Views and City Plans in the Sixteenth Century
Imago Mundi 46 (1994) 41-64
- 1578
Justus Lipsius(1547–1636)
De ratione cum fructu peregrinandi et praestertim in Italia
Brief vom 03.04.1578 anPhilippe de Lannoy, der 1586 gedruckt und veröffentlicht wurde. 1), basierend auf seinem Italienaufenthalt 1567 bis 1569.
Ziemlich praxisnah formuliert er die beiden Hauptziele des Reisens, nämlich erstens den größtmöglichen Nutzen für das weitere Leben daraus zu ziehen (utilitas) und zweitens die Annehmlichkeiten in der Fremde zu genießen (voluptas). Das beste Mittel dazu sei es, sich in ständigem engen Kontakt mit den Menschen des Gastlandes bestmöglich zu informieren: »Hic quaerat ergo potius de moribus, legibus, facie cuiusque urbis, principibus, bellis, casibus, aut si quid alias eventuum illuc insigne annotandum …«, eine Empfehlung, die nachfolgend von zahlreichen Autoren kopiert wurde.- 1586
Justus Lipsius
Epistola XXII Philippo Lanoyo, S. 53-65 ( 1, 22, 3) in: Epistolarum selectarum centuria prima. [8] Bl., 254 S., [1] Bl. Antwerpen 1586: Christophorum Plantinum. Antwerpen 1605, Avignon 1609/1613, Leiden 1616. Online, → Art of Travel, Monga: Hodoeporics, Stagl: Apodemiken verweist auf Publikationen des Briefes bei Stradling 1592, Mieszkowski 1625, Erpenius 1631, Crenius 1699, Lackmann 1721. Außerdem bei Brun 1650. Papy, Jan
Chapter 4 Justus Lipsius on Travelling to Italy: From a Humanist Letter-Essay to an Oration and a Political Guidebook.
In Artes Apodemicae and Early Modern Travel Culture, 1550–1700. Leiden 2019: Brill. DOI
- 1578
William Bourne
Preface
in: Treasure for Traveilers
divided into five Bookes or Partes, Contaynyng very necessary Matters, for all sortes of Travailers, eyther by Sea or by Lande
[12], 32, [1], 25, [1], 22, [2], 21, [3], 5-16, [4] Bl. London 1578: [By Thomas Dawson] for Thomas Woodcocke, dwelling in Paules Churchyarde, at the sygne of the blacke Beare. Online, → Art of Travel, → Stagl: Apodemiken - um 1578
Johannes Caselius, 1533–1613
ΔΙΑΣΚΕΨΙΣ
Qui doctrinae virtusque gratia peregrinari animum inducunt. Quas gentes potissimum adeant eo nomine.
Nr. 3, S. 28-36 in: Caselianorum Conlectio Ea Quae Vel Rariora Vel Lectu Digniora Exhibens Fasciculus primus. Edidit Jo. Christ. Kiesewetter. [6] Bl., 36 S. Rudolstadii um 1696. Online, → Stagl: Apodemiken - 1579
Haly Heron
Of Travaile in Heron's Kayes of Counsaile
S. 97-124 in: A Newe Discourse of Morall Philosophie, Entituled, The Kayes of Counsail
143 S. London 1579: Ralph Newbery. → Art of Travel - 1580
Michel de Montaigne
De l'institution des enfants.
S. 185-241 in: Essais de messire Michel de Montaigne. Bordeaux 1580 Online, → Art of Travel, → Stagl: Apodemiken - 1580
Nicolaus Reusner, 1545-1602
Hodoeporicorum sive Itinerum totius fere orbis lib. VII : Opus Historicum, Ethicum, Physicum, Geographicum
[48], 671, [65] S. Basileae 1580. Online VD16 R 1423 → 1592 → Stagl: Apodemiken - 1580
Sir Philip Sidney
Sir Philip Sidney to his brother Robert Sidney when he was on his travels; advising him what circuit to take; how to behave, what authors to read, etc.
Letters and memorials of state, in the reigns of Queen Mary, Queen Elizabeth, King James, King Charles the First, part of the reign of King Charles the Second, and Oliver's usurpation : By Arthur Collins, Esq; Author of the Peerage of England. London, 1746. - um 1580
William Spelman
A dialoge or confabulation between two travellers which treateth of civile and pollitike gouvernement in Dyvers Kingdomes & contries
Printed from the ms. of the author William Spelman written circa 1580. Ed., with notes and introd., by J. E. Latton Pickering, Librarian. XIV, 125 S. Faltkarte. London, 1896: Nichols & sons. Online, → Stagl: Apodemiken - 1582
Johannes Thomas Freig,Petrus Ramus,Pantaleon Thevenin
Thomae Freigii paedagogus. Hoc est, Libellus ostendens qua ratione prima artium initia pueris quam facillime tradi possint
[16], 366, [2] S. Basileae [1582]: Sebastianum Henricpetri. Enthält ein Kapitel „De Apodemica“ - 1587
Pighius, Stephanus Vinandus1520-1604
Hercvles Prodicivs Sev Principis Jvventvtis Vita Et Peregrinatio
Historia Principis Adolescentis Institutrix & antiquitatum, rerumq[ue] scitu dignarum … / Per Stephanvm Vinandvm Pighivm …
628, [50] S., [2] Bl., [1] Tafel. Antwerpen 1587: Plantin, Christophe. Online → Stagl: Apodemiken:- [16], 468 S., [30], 1 Faltblatt mit Bildtafel, 2 Illustrationen Köln 1609: Sumptibus Lazari Zetzneri Bibliopol
- 1587
Meierus, Albertus, 1528–1603
METHODVS DESCRIBEN-di regiones, vrbes & arces,
& quid sin-gulis locis praecipuè in peregrinationi-bus homines nobiles ac docti animad-uertere, obseruare & annotare debeant. … DN. HENRICI RANZOVII, REGIS DANIAE IN DVCA-tibus Slesuici, Holsatiae, Stormariae ac Dithmarsiae Vicarij & Consiliarij, Dñi. in Bredenberg &c. iussu, auspicio at[que] impensis … confecta, nunc primùm in lucem edita: Per M. ALBERTVM MEIERVM Strandt Phrisium Pilwormensem, residentem Lindtholmi, Rhisemorhae, sitae in Isthmo, seu Cim-bricae Chersonesi inferioris angustijs, Anno à nato Christo 1587
[12] Bl. 1 Portrait Excudebat Iacobus Lucius, Helmstadii, 1587. → Stagl: Apodemiken: 2.A. Leipzig 1588, 3.A. Rostock 1591 (Peter Lindenberg), 4.A. Straburg 1608, Leiden 1699 (Verfasser Henricus Ranzovius)- 1589
Philip Jones(Übersetzer)
Certaine briefe, and speciall instructions for gentlemen, merchants, students, souldiers, marriners, &c. employed in seruices abrode, or anie way occasioned to conuerse in the kingdomes, and gouernementes of forren princes
[8], 21, [3] S. London 1589: Printed by Iohn VVoolfe. Online
- 1588
Meyer, Albrecht
Methodus Apodemica,|| SEV || PEREGRINANDI, PERLV-||strandí[que] regiones, vrbes || et arces ratio:|| …
HEINRICI || RANZOVII, Regis Daniae in || Ducatibus Slesuici … || auspicijs edita per || M.Albertum Nejerum Strandt || Phrisium Pilwormensem.||
Albert Mejer, Strandt-Phrisius Pilwormensis*. [Hg.: Henrik Rantzau] Lipsiae 1588: Lamberg. Online - 1590
Nathan Chythraeus, 1543-1598
Hodoeporicon Itineris Dantiscani.
19 Bl. Rostock 1590: Typis Myliandrinis [Möllemann] Online → Art of Travel - 1590
Robert Green
Philador's Request and Rabby Bilessy's Answere
S. 4–7 in: Greens Mourning Garment
Given Him by Repentance at the Funerals of Love, which he Presentes for a Favour to all Young Gentlemen that Wish to Weane Themselves from Wanton Desires
56 S. → Art of Travel - 1591
Peter Lindenberg
PETRI LINDE-||BERGII || De praecipuorum tàm in sacris || quàm Ethnicis scriptis Nu-||merorum nobilitate, mysterio, || et eminentiâ, liber unus, nu-||per in Bibliothecâ Bre-||denbergensi ex varijs aucto-||ribus collectus.||
Auspicio & expensis … || HENRICI RANZOVII Equitis || Holsati, qui non pauca ipse || adjecit exempla.|| Accessit methodus Apodemica, vel ratio || describendi regiones, urbes, & arces, & || quid singulis locis, in peregrinatio-||nibus studiosi expiscari & ob-||servae debeant.|| EIVSDEM || HEN: RANZ: iußu et dispositione dili-||genter ab ALBERTO MEIE-||RO conscripta.|| [8] Bl., 444 [=143], [1] S., [16] Bl.Ill.(Holzschn.) Rostochii, anno XCI. [1591]: Möllemann, Stephan. Online - 1591
De Arte Peregrinandi. Libri II: Variis Exemplis, Inprimis vero agri Neapolitani descriptione illustrati. Item Lib. II. de regimine iter agentium. Quibus accesserunt in fine Qvaestiones Forcianae, Hoc Est, De Variis Italorum ingeniis, & de muliebris sexus præstantia, Dialogi II. Singuli accurate denuo recusi …
228 Bl. In officina typographica C. Gerlachiae [=Katharina Gerlach], [Noribergae], 1591. Online, → 1577, → Stagl: Apodemiken
Das mehrteilige Werk besteht aus:Hilarius Pyrckmair, um 1550 bis ca. 1616
Commentariolus de arte apodemica, seu vera peregrinandi rationeHieronymus Turlerus, belegt 1560 als Professor in Marburg bis Ende 1602
De peregrinatione & agro napoletano libri duoWilhelm Gratarolus, 1516–1568
De regimine iter agentium, ein ärztlicher RatgeberPhilalethe Polytopiensicive [i.e.Ortensio Landi, 1512-1553]
Forcianae quaestiones, in quibus varia Italorum ingenia explicantur, multa[que] alia scitu non indigna → 1535
- 1591
John Florio1553?-1625
Florios second frutes to be gathered of twelue trees,
of diuers but delightsome tastes to the tongues of Italians and Englishmen. To which is annexed his Gardine of recreation yeelding six thousand Italian prouerbs.
[12], 205, [3]; [8], 48, 85-217, [3] S. London 1591: Printed [by T. Orwin] for Thomas Woodcock, dwelling at the Black-beare.
→ Art of Travel - 1592
Nicolaus Reusner, 1545-1602,Henricus Porsius,Nathan Chytraeus,Franciscus Koeckriz
Itinerarivm Totivs Orbis siue Opvs Peregrinationvm Variarvm : In VII. Classes distinctum: Historicum, Ethicum, Physicum, Geographicum ; Cum Avctario Et Orbis totius diuisione
[24] Bl., 671, [1] S., [34] Bl., 82 S. Basileae 1592: Conrad Waldkirch [editio 2] VD16 R 1424 Enthält außerdem:
- Aposmation, Operis Apodemici Sev Hodoeporici, De varijs variorum Auctorum Peregrinationibus totius Orbis Avctarivm, nempe Henrici Porsii I.C. Iter Bizantinum, Nathanis Chytraei Iter Dantiscanum, et Francisci Fabri Sabothvs, Sive Silesia
- 1592
John Stradling
A direction for trauailers Taken out of Iustus Lipsius, and enlarged for the behoofe of the right honorable Lord, the yong Earle of Bedford, being now ready to trauell. They that go downe into the sea in shippes, see the great wonders of the Lord
Imprinted at London 1592: By R. B[ourne] for Cutbert Burbie, and are to be sold at his shop in the Poultry, by S. Mildreds Church. Online, → Art of Travel
- 1593
John Eliot
The Traveller
in: Ortho-Epia Gallica. Eliots Fruits for the French: Enterlaced with a Double New Invention, which Teacheth to Speake Truely, Speedily and Volubly the French-tongue. Pend for the Practise, Pleasure, and Profit of all English Gentlemen, who will Endeuour by their owne Paine, Studie, and Dilligence, to Attaine the Naturall Accent, the true Pronounciation, the Swift and Glib Grace of this Noble, Famous, and Courtly Language
[20], 60, 17-173, [3] S. London 1593: John Wolfe Online, → Art of Travel - 1594
Nathan Chytraeus, 1543–1594
Variorvm In Evropa Itinervm Deliciæ
Sev, Ex Variis Manv-Scriptis Selectiora Tantvm Inscriptionvm Maxime recentium Monvmenta : Quibus passim in Italia Et Germania, Helvetia Et Bohemia, Dania Et Cimbria, Belgio Et Gallia, Anglia Et Polonia &c. Templa, Arae, Scholae, Bibliothecae […] &c. conspicua sunt : Præmissis in clariores vrbes Epigrammatibus Iulii Cæs. Scaligeri.
[10] Bl., 846 S. [Christoph Corvinus (=Rab)], Herbornæ Nassouiorum, 1594. Online, → Art of Travelde Jong, J. L.
Chapter 10 Reading instead of Travelling: Nathan Chytraeus’s Variorum in Europa itinerum deliciae.
In Artes Apodemicae and Early Modern Travel Culture, 1550–1700. Leiden 2019: Brill. DOI
- 1595
Heider, Wolfgang<1558-1626>
Mele II, Apodemica: QVIBVS || … CHRISTOPHORO à Los;|| Eq. Misnico; Peregrinationem in Italiam || suscipienti, omnia fausta & felicia ex || animo precantur || (…)
Jena 1595 : Tobias Steinmann. VD16 H 1381 - 1595
Alexandre de Pontayméri
L'Academie Ou Institution De la Noblesse Françoise,
où toutes les vertues requises à un Seigneur de Marque sont deduites, avec une curieuse recerche des plus belles & riches matieres qui se puissent tirer des scie[n]ces divines & humaines. Par Alexandre de Pont-aymery Seigneur de Focheran
90 Bl. Paris 1595: Chez Iamet Mettayer, & Pierre L'Huillier. → Art of Travel - 1595
Melchior Junius
Utrum peregrinationes sint bene constituta in Repub. petmittendae Orationes aliquot, exercitationis causa, ab Eloquentiae script &studiosus, cras, Hora VIII. recitabuntur.
S.35–86 in: Orationum, quae Argentinensi in academia, exerciti gratia scriptae ac recitatae … / a Melchiore Junio. Argentinae : Zetzner: [1522] : 4. Argentinae : Zetzner: [1595]. Online → Stagl: Apodemiken: 1611, Straßburg 1620. - 1595
Robert Devereux, 2nd Earl of Essex
Profitable instructions forRoger Manners, earl of Rutland (BL, Harl. MS 6265)
Robert Devereux: Profitable instructions describing what speciall obseruations are to be taken by trauellers in all nations, states and countries; pleasant and profitable. By the three much admired, Robert, late Earle of Essex. Sir Philip Sidney. And, Secretary Davison London 1633: Printed [by John Beale?] for Beniamin Fisher, at the signe of the Talbot, without Aldersgate. Online → Monga, → Stagl: Apodemiken: Oder von Bacon? - 1595
Burckhaus, Sigismund
SIGISMVNDI à BVRCKHAVS in Stoltz, &c. Equitis Silesij. Oratio DE PEREGRINATIONE,
IN QVA Multa praeclara, de illa rectè & vtiliter HOMINI PRAESERTIM NObili instituenda. Habita in Publico Argentinensis Academiae conuentu. Anno M.D.XCV. M. Ianuario. Adjunctus est ob argumenti similitudinem TOBIAE SCVLTETI P.C. VLYSSES, Peregrinationis Speculum: Ita tamen, vt separatim etiam ista haberi poßint.
[46] Bl. Straßburg 1595: Bertram, Anton. Online VD16 ZV 2712, → Art of Travel, → Stagl: Apodemiken: 1595, 1606, 1620 - 1595?
William Davison
Instructions for Travel
(British Library, Harl. MS 6893 → Monga - 1598
Georgius Loysius
Pervigilium Mercurii, in quo agitur de prœstantissimis peregrinantis virtutibus et qua ratione unusquisque citra major em difficultatem exteras peragrare provincias, regiones adire exoticas et cum cujusvis conditionis hominibus, bene ethoneste conversari possit. Curias Variscorum [=Hof/Saale], ex officina Pfeilsmidiana. [132] Bl. Online, → Stagl: Apodemiken: Hof 1598, Speyer 1600, 1601, Straßburg 1608 (Rantzau), Wittenberg 1631, Frankfurt 1644, 1659, Leiden 1667 → MongaEnenkel, K.
Chapter 2 Loysius’s Pervigilium Mercurii and Other Early Latin Artes Apodemicae: the Constitution of a Genre through Intertextuality. In: Enenkel (Hg.): Artes Apodemicae and Early Modern Travel Culture, 1550–1700. Leiden 2019: Brill. DOI
- 1598
Dallington, Sir Robert
A method for trauell. Shewed by taking the view of France. As it stoode in the year of our Lord 1598.
[90] Bl, Falttafeln. London 1598?1606?: Thomas Creede. - 1599
Hermann Kirchner
De Gravissimis Aliquot Cum Juridicis Tum Politicis Quaestionibus in utramque partem discussis, Orationes
220 S. [Frankfurt] 1599: Johannis Saurii, impensis Paulii Egnolphi. → Art of Travel, Stagl: Apodemiken.Georgio Haunschildt von Fürstenfeldt Moravo
Peregrinandum esse aldolescentibus ac omnibus qui eruditionis & rerum gerendarum tum domi tum foris laudem consectantur [=Oratio V, S. 52–75] Online → Stagl: Apodemiken- Lob des Reisens, englisch übersetzt in: →
Thomas Coryat'Coryats Cudities' 1611
Carolo Claur nobili Hasso
Non esse peregrinandum [=Oratio VI, S. 76–95] Online Gegenrede zu Oratio V. → Stagl: Apodemiken
Auswertung
Begriffsfeld
- Epistola (5), Lucubrationes (2), Oratio* (13), Quaestiones (4), Tractat (2)
- Instruction* (4), Knowledge, Methodus (5), Observ* (2)
- Apodemica (13), Arte del navegar, Hodoeporicon (17) (sive itineraria), Iter … (16), Itinerar* (10), Libellus (3), Peregrina* (36), Nautica (2), Reißbuch (2), Rollwagenbüchlin, Travel/Traua* (11) (direction for trauailers), Viaggi, Viatoribus & Peregrinatoribus
[Die Begriffe sind der Titelei entnommen; *ersetzt wechselnde Endungen bzw. Schreibweisen]
Räumlich-zeitliche Verteilung nach dem ersten Druckort
| 1500− | 1525− | 1550− | 1575− | ∑ | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| DE | 1515 | 1 | 1 | 6 | 14 | 22 |
| NL | 1519 | 1 | 2 | 3 | ||
| CH | 1534 | 4 | 2 | 4 | 10 | |
| IT | 1535 | 1 | 1 | 1 | 3 | |
| GB | 1542 | 1 | 1 | 11 | 13 | |
| FR | 1549 | 1 | 2 | 3 | ||
| ∑ | 2 | 8 | 10 | 34 | 54 |
[Straßburg = DE, Leiden & Löwen =NL]
Reichweite/Rezeption
Ausgewählt wurden Titel mit internationaler Reichweite, zeitlich überdauernder Wirkung oder mit wiederholten Auflagen.
| ab | Autor | Werktitel | 1550 | 1575 | 1600 | 1625 | 1650 | 1675 | 1700 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1535 | Philalethes Polytopiensi [=Ortensio Landi, 1512-1553] | Forcianae quaestiones, … | Neapel 1535, 1536 Basel 1542 Löwen 1550 | Nürnberg 1591 | Frankfurt 1616 | Lucca 1768 | |||
| 1553 | Thomas Wilson, 1523/4–1581 | An Oration Deliberatiue | London 1553 [1560], [1562], 1563, [1567] | London 1580, 1584, 1585 | |||||
| 1557 | Georg Pictorius [=Jörg Maler] 1500−1569 | Reißbüchlein | Mühlhausen 1557, 1558, 1559 Frankfurt 1566 | ||||||
| 1561 | Guilhelmo Gratarolo, 1516-1568 | De regimine iter agentium vel equitum … | Basel 1561 Köln 1561, 1571 Straßburg 1563 | Nürnberg 1591 | |||||
| 1565 | Theodor Zwinger, 1533 - 1588 | Peregrinationes inutilis | Basel 1565, 1576-87 | Basel 1586-87, 1596, Straßburg 1594 | 1604 | Köln 1631 | 1686-1697 | Venedig 1707 | |
| 1574 | Hieronymus Turler, um 1520–um 1602 | De Peregrinatione | Straßburg 1574 London 1575 Nürnberg 1591 | ||||||
| 1578 | Justus Lipsius (1547–1636) | De ratione cum fructu peregrinandi | Antwerpen 1586 London 1592 | Antwerpen 1605, Avignon 1609/1613, Leiden 1616 | Löwen 1625 Wittenberg 1631 Leiden 1631 | ||||
| Publikationen des Briefes bei | Mieszkowski 1625 Erpenius 1631 | Brun 1650 | Crenius 1699 | Lackmann 1721 | |||||
| 1587 | Meierus, Albertus, 1528–1603 | Methodus describendi regiones, vrbes & arces | Helmstedt 1587 Leipzig 1588 London 1589 Rostock 1591 | Straßburg 1608 | Crenius 1699 | ||||
| 1595 | Sigismund von Burckhaus | Oratio de peregrinatione | Straßburg 1595 | Straßburg 1606, 1620 | |||||
| 1595 | Melchior Junius | Utrum peregrinationes | Straßburg 1595 | Straßburg 1606–11 1620 | |||||
| 1598 | Georgius Loysius | Pervigilium Mercurii | Hof 1598 | Speyer 1600, 1601 Straßburg 1608 | Wittenberg 1631 Frankfurt 1644 | 1659, Leiden 1667 |
1)
Schudt schrieb 1959, dieser Brief sei erst 1631 gedruckt worden in Thomae Erpenii… de Peregrinatione Gallica utiliter instituenda tractatus. Item Brevis admodum totius Galliae descriptio : et Justi Lipsii… Epistola de peregrinatione Italica. apud Franciscum Hegerum, Lugduni Batavorum, 1631
wiki/zeitleiste_reiseanleitungen_16._jahrhundert.1767162492.txt.gz · Zuletzt geändert: von Norbert Lüdtke
