Benutzer-Werkzeuge

Webseiten-Werkzeuge


wiki:zeitleiste_reiseanleitungen

Unterschiede

Hier werden die Unterschiede zwischen zwei Versionen der Seite angezeigt.

Link zu der Vergleichsansicht

Beide Seiten, vorherige ÜberarbeitungVorherige Überarbeitung
Nächste Überarbeitung
Vorherige Überarbeitung
wiki:zeitleiste_reiseanleitungen [2025/11/06 07:29] Norbert Lüdtkewiki:zeitleiste_reiseanleitungen [2025/12/29 08:39] (aktuell) Norbert Lüdtke
Zeile 13: Zeile 13:
 ===== Zeitleiste ===== ===== Zeitleiste =====
  
-==== 1. & 2. Jahrtausend vor Christus ====+==== Im 1. & 2. Jahrtausend vor Christus ====
  
   * ''Guglielmi, Waltraud''\\ //Eine “Lehre” für einen reiselustigen Sohn. (Ostrakon Oriental Institute 12074)//\\  Die Welt des Orients 14 (1983 ) 147–166. [[https://www.jstor.org/stable/25683100 |Online]] mit zahlreichen Ausdrücken aus der Seefahrt und einem Zitat aus dem „Schiffbrüchigen“. Der Sohn wird als Verdrehter bezeichnet, weil er sich abgewendet hat. Themen sind »das heimliche Ausreißen und die Seefahrt des Sohnes«: Einsamkeit, fahren, segeln, mtn ‚Weg, Kurs‘ und mtn t∫h ‚verwirrter Kurs‘. Besonders häufig erscheint m__d__w.t in der konkreten Bedeutung für Merestiefe und in der übertragenen für Unterwelt.   * ''Guglielmi, Waltraud''\\ //Eine “Lehre” für einen reiselustigen Sohn. (Ostrakon Oriental Institute 12074)//\\  Die Welt des Orients 14 (1983 ) 147–166. [[https://www.jstor.org/stable/25683100 |Online]] mit zahlreichen Ausdrücken aus der Seefahrt und einem Zitat aus dem „Schiffbrüchigen“. Der Sohn wird als Verdrehter bezeichnet, weil er sich abgewendet hat. Themen sind »das heimliche Ausreißen und die Seefahrt des Sohnes«: Einsamkeit, fahren, segeln, mtn ‚Weg, Kurs‘ und mtn t∫h ‚verwirrter Kurs‘. Besonders häufig erscheint m__d__w.t in der konkreten Bedeutung für Merestiefe und in der übertragenen für Unterwelt.
     * ''Gábor Takacs''\\ //Etymological dictionary of Egyptian.//\\ Brill, Boston, 1999-2008, hier Band 3, S.756 ff.\\   //mtn// 'Führer', Khabir, Scheich; auch mtn 'Weg', mtn 'anweisen'     * ''Gábor Takacs''\\ //Etymological dictionary of Egyptian.//\\ Brill, Boston, 1999-2008, hier Band 3, S.756 ff.\\   //mtn// 'Führer', Khabir, Scheich; auch mtn 'Weg', mtn 'anweisen'
  
-==== 10. Jahrhundert AD ====+==== Im 10. Jahrhundert AD ====
  
   * **vor 959**: Das //Synaxarion// (von Kaiser Konstantin VII. 905–959)? verzeichnet Heilige des Kirchenjahres mit Angaben zum Jahrestag des Heiligen und zum Ort der Verehrung und strebt dabei Vollständigkeit für die byzantinische Ökumene an im Unterschied zum Menologion, das Geschichten zu den Heiligen breit erzählt. Synaxarien waren verbreitet und beliebt bei denen, die lesen konnten. Durch ihren Informationsgehalt (Datum und Ort) eigneten sie sich als Quelle zum Planen einer Pilgerfahrt, indem daraus ein Itinerar abgeleitet werden konnte.   * **vor 959**: Das //Synaxarion// (von Kaiser Konstantin VII. 905–959)? verzeichnet Heilige des Kirchenjahres mit Angaben zum Jahrestag des Heiligen und zum Ort der Verehrung und strebt dabei Vollständigkeit für die byzantinische Ökumene an im Unterschied zum Menologion, das Geschichten zu den Heiligen breit erzählt. Synaxarien waren verbreitet und beliebt bei denen, die lesen konnten. Durch ihren Informationsgehalt (Datum und Ort) eigneten sie sich als Quelle zum Planen einer Pilgerfahrt, indem daraus ein Itinerar abgeleitet werden konnte.
Zeile 50: Zeile 50:
   * **1495** ''Hermann Künig von Vach''\\ → [[wiki:zeitleiste_itinerare_periploi|Zeitleiste der Itinerare]]   * **1495** ''Hermann Künig von Vach''\\ → [[wiki:zeitleiste_itinerare_periploi|Zeitleiste der Itinerare]]
  
-==== Im 16. Jahrhundert ==== 
  
   * **1488--1494** ''Butzbach, Johannes'', 1477--1516\\ //Des Johannes Butzbach Wanderbüchlein//\\ Chronika eines fahrenden Schülers.\\ Aus dem Lateinischen von ''Damian J. Becker''. [6], 128, [2] Bl. Neustadt an der Aisch 1984: Verlag für Kunstreproduktionen Christoph Schmidt. Auch »Odeporicon«, gilt als Prototyp der [[wiki:hodoeporicon|Hodoeporica]].   * **1488--1494** ''Butzbach, Johannes'', 1477--1516\\ //Des Johannes Butzbach Wanderbüchlein//\\ Chronika eines fahrenden Schülers.\\ Aus dem Lateinischen von ''Damian J. Becker''. [6], 128, [2] Bl. Neustadt an der Aisch 1984: Verlag für Kunstreproduktionen Christoph Schmidt. Auch »Odeporicon«, gilt als Prototyp der [[wiki:hodoeporicon|Hodoeporica]].
 +
 +==== Im 16. Jahrhundert ====
 +
 +  * **1515** ''NN''\\ //Ein hubscher tractat wie durch Hertzog ''Gotfrid von Pullen'' [Bouillon]... das gelopte landt und das heylig grab gewunnen ist worden als man zalt M.xxix Jar//\\ 6 Bl. Nürnberg [1497? 1515?]: Gutknecht [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb00003783|Online]]
 +  * **1519** ''Helius Eobanus Hessus''\\ //Helii Eobani Hessi a profectione ad Des. Erasmum Roterodamum Hodoeporicon Carmine Heroico//\\ cum quibusdam aliis eiusdem. Epistolae aliquot Erasmi ad eundem, & alios viros Academiae Erphurdiensis. Lucubrationum Erasmicarum Elenchus, per Conradum Goclenium Vuesphalum liberalium artium professorem. C. Vrsini Velii carmen grandiloquum eodem pertinens \\ Theodo[ricus] Mart[inus] (=Thierry Martens], [Leuven] (=Louvain) 1519; Erfurt 1518/1521: Mathes Maler [[https://mateo.uni-mannheim.de/camena/hessus3/hessushodoeporicon.html|Online 1]] [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb11219895?page=%2C1|Online 2]] → Stagl: Apodemiken
 +  * **1534** ''Lilius Gregorius Giraldus'', 1479-1552 \\ //Lilii Gregorii Gyraldi Ferrariensis, De Re nautica libellus, admiranda quadam & recondita eruditione refertus, nunc primum & natus & æditus//\\ [5], 306 S. Basel 1534/1540: [Johann Bebel] apud Mich. Isingrinius. VD16 G2109 [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11730693|Online]]
 +  * ''Philalethes Polytopiensi'' [= ''Ortensio Landi'', 1512-1553]\\ //Forcianae quaestiones, in quibus varia Italorum ingenia explicantur, multa[que] alia scitu non indigna//\\ 61 S. Neapel 1535: Martinvs De Ragvsia [fingiert?] [Philalethes 'der die Wahrheit liebt' Polytopiensi 'an vielen Orten']
 +    * → Stagl: Apodemiken: Basel 1542, Löwen 1550, Nürnberg 1591, Frankfurt 1616, Lucca 1768
   * **1536** ''Musculus, Wolfgang''\\ → [[wiki:zeitleiste_itinerare_periploi|Zeitleiste der Itinerare]]   * **1536** ''Musculus, Wolfgang''\\ → [[wiki:zeitleiste_itinerare_periploi|Zeitleiste der Itinerare]]
 +  * **1538** //Joachim Sterck van Ringelberg// (=Fortius Ringelbergius)\\ //Ioachimi Fortii Ringelbergii Andoverpiani Lvcvbrationes,//\\ uel potius absolutißima κυκλοπαιδεια: [kyklopaideia] : Atq[ue] haec omnia eo iudicio & ordine sunt tradita, ut uel vola cuiq[ue] meliorum literarum studioso satis ad summumn ingenij cultum esse poßint.\\ 698 [=732], [4] S. Basileae 1538: apud Bartholomaeum Westhemerum. 1541: 796 S., → Stagl: Apodemiken
 +  * **1540** ''Lilius Gregorius Giraldus'', 1479-1552\\ //Lilii Gregorii Gyraldi Ferrariensis, de re nautica libellus://\\ admiranda quadam & recondita eruditione refertus : nunc primum & natus & aeditus.\\ [6], 306 S. Basel 1540: Michael Isingrinius. VD16: G 2109 [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11730693|Online]] → Stagl: Apodemiken
 +  * **1542** ''Boorde, Andrew'', 1490--1559\\ //The fyrst boke of the introduction of knowledge//\\ the whych dothe teache a man to speake parte of all maner of languages, and to know the vsage and fashion of all maner of countreys. And for to know the moste parte of all maner of coyness of money ...\\ 54 Bl. London 1542: W. Copland. London 1550, Reprint London 1814: Taylor, Faksimile London 1870. → Stagl: Apodemiken
 +  * **1544?/1550?** Fabricius, Georg [1516-1571] ; Crusius, Martin [1526-1607]\\ [Georgii Fabricii Chemnicensis Roma]; [//Eiusdem Itinerum Liber unus//]\\ [Antiquitatis monumenta insignia] : [per eundem collecta, & magna accessione iam auctiora, edita] : [Accessere locupletes rerum et verborum ... Indices]\\ 120 S. Ill. Basileae: per Ioannem Oporinum, [1550?] VD16 F 370, F 292 [[https://doi.org/10.3931/e-rara-134650|Online]] → Stagl: Apodemiken: Basel 1544, Leipzig 1547.
 +  * **1549** ''Jacobi Bonjour''\\ //De Peregrinatione omnium aetatum//\\ in: ... Lucubrationum primitiae. Orationum lib. III. Commentarius in L. Paris 1549: L. Begatii. → [[https://artoftravel.nuigalway.ie/|Art of Travel]], Monga: Hodoeporics
 +  * **1553/1567/1585** ''Thomas Wilson''\\ //An Oration Deliberatiue//\\ Bl. 16r−17r in: //The Arte of Rhetorique for the use of all Suche as are Studious of Eloquence ...// 118 Bl. London 1585: George Robinson [[http://hdl.handle.net/1794/774|Online]]  → [[https://artoftravel.nuigalway.ie/|Art of Travel]]
   * **1554** ''Pedro de Medina'' circa 1493-circa 1567 \\ //L’arte del navegar, in la qual si contengono le regole, dechiarationi, secreti et avisi, alla bona navigatione necessarii.//\\ Composta per ... m. Pietro da Medina, & tradotta de lingua spagnola in volgar italiano, à beneficio, & vtilità de ciascadun nauigante\\ Pederzano, Giovanni Battista Pinzi, Aurelio, 1554 [[https://preserver.beic.it:443/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE2744055   * **1554** ''Pedro de Medina'' circa 1493-circa 1567 \\ //L’arte del navegar, in la qual si contengono le regole, dechiarationi, secreti et avisi, alla bona navigatione necessarii.//\\ Composta per ... m. Pietro da Medina, & tradotta de lingua spagnola in volgar italiano, à beneficio, & vtilità de ciascadun nauigante\\ Pederzano, Giovanni Battista Pinzi, Aurelio, 1554 [[https://preserver.beic.it:443/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE2744055
 |Online]] \\ Venise 1555:  G. Battista Pedrezano. |Online]] \\ Venise 1555:  G. Battista Pedrezano.
Zeile 67: Zeile 80:
     * Libro settimo de la luna, et come il suo crescere     * Libro settimo de la luna, et come il suo crescere
     * Libro ottavo de li giorni del anno     * Libro ottavo de li giorni del anno
 +  * **1557** ''Georg Pictorius'' [=Jörg Maler] 1500−1569\\ //Reißbüchlein///||\\ Sehr wol erfar=||ne vnd heilsame ratschläg/|| wie sich alle die so in frömde vnd || vnbekannte land/ z#[uo] rossz oder z#[uo] f♯[uo]ß/ reisen || wöllen/ jhr gesundtheit erhalten mögen/ oder || weñ sie die vmb vngelegenheit des luffts/ lan-||des/ oder sunst verloren/ durch was || mittel sie sie wider erho=||len mögen.|| Sampt einem angehencktem re||giment/ f#uer Kauffleut/ Kriegsleut/|| vnd andere die sich dem Meer oder an||deren wassern vertrauwen || vnnd ergeben || wöllen.|| Alles durch D. Georgium Pictorium || der Keyserlichen regierung Ensißheim im O=||bern Elseß bestelten Phisicum/ mit viel z#[uo]satz || gemeret vnd gebessert zu dem dritten || mal beschriben/ vnd mit vleiß || vber sehen.||\\ [3], 50, [2] Bl. Titelbl. Rot-Schwarz, Holzschn. Frankfurt/Main 1566 (3.A.): Peter Schmidt. → Stagl: Apodemiken: Mühlhausen 1557, Frankfurt 1566, //Itinerarium peregrinantium// Mühlhausen 1558, s.l. 1559
 +  * **1557** ''Georg Pictorius''\\ //Itinerarium peregrinantium.//\\ Das ist, Kurtzer bericht für die so da reisen wöllen inn frömbde unbekannte land. darmit sy bey guter gesundtheit bleyben mögen, und ob sy durch ungelägenheit des wäges die selbige gesundtheit verlore[n] hetten, durch welche mittel der artzney sy wider gebracht mög werden. Sampt angehencktem Regiment, für alle so auf das Meer oder andere wasser sich ergeben wöllen.\\ Von reisen in ferre land.\\ [2] Bl., 88 S., [2] Bl. Getruckt zu Mülhusen im oberen Elsaß, durch Hans Schirenbrand, vnd Peter Schmid. Ensißheim den 1. Decembris des siben vnd fünfftzigsten Jars. VD16 P 2707 [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb00027872|Online]]
 +    * ''Ernst Georg Kürz''\\ //Georgius Pictorius von Villingen : ein Arzt des 16. Jahrhunderts und seine Wissenschaft.//\\ 97 S. Freiburg 1895: Mohr. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11572439|Online]]
 +  * **1557** ''Jörg Wickram'' 1505−1560\\// Das Rollwagenbüchlin//\\ Ein neüws, vor vnerhörts Büchlein darin[n]̄ vil guter schwe[n]ck vnd Historien begriffen werden, so man in schiffen vn[d]̄ auff den rollwegen ... erzellen mag ... widerum[m]̄ erneuwert vnn[d] gemeert ... Stattschreiber zu Burckheim ... 1557 s.l. 280 S. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb00070166|Online]] → Stagl: Apodemiken: s.l. 1555, Frankfurt 1590\\ Den Schwänken liegen reisetypische Situationen zugrunde, ihren Witz erhalten sie durch das närrische Verhalten der Reisenden. Im Hintergrund stehen also Vorstellungen des 'richtigen' Verhaltens.
 +  * **1561** ''Guilhelmo Gratarolo'', 1516-1568 //De regimine iter agentium vel equitum,//\\ vel peditum, vel navi, vel curru seu rheda, &c. viatoribus & peregrinatoribus quibusque utilissimi libri duo : nunc primum editi / authore , philosopho & medico.\\ [7] Bl., 152 S., [1] Bl. Basileae 1561: [Nicolaus Brylinger] Argentorati 1563: Rihel [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11105950|Online]] → Stagl: Apodemiken: Basel 1561, Köln 1561, Straßburg 1563, Köln 1571, Nürnberg 1591 in: De arte peregrinandi
   * **1563** ''Gail, Jörg''\\ → [[wiki:zeitleiste_itinerare_periploi|Zeitleiste der Itinerare]]   * **1563** ''Gail, Jörg''\\ → [[wiki:zeitleiste_itinerare_periploi|Zeitleiste der Itinerare]]
 +  * **1565** ''Theodor Zwinger''\\ //Peregrinationes inutilis//\\ Kapitel in: Theatrum vitae humanae, omnium fere eorum, quae in hominem cadere possunt, bonorum atque malorum exempla historica, ethicae philosophiae praeceptis accommodata, & in XIX libros digesta, comprehendens: ut non immerito historiae promptuarium, vitaeque humanae speculum nuncupari poßit. A Conrado Lycosthene iampridem inchoatum. Nunc vero Theodori Zvinggeri studio & labore, eo usque deductum, ut omnium ordinum hominibus ad vitam praeclare instituendam, maiorem in modum utile & iucundum sit futurum\\ 1428 S. Basel 1565, 1571, 1586-87, 1596, 1604: Johannes Oporinus. → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]]
 +    * //Magnum theatrum vitae humanae//, Köln 1631; Venedig 1707.
 +  * **1568** ''Nathan Chythraeus'', 1543-1598\\ [Hodoeporicon]// NATHANIS CHYTRAEI || HODOEPO=||RICON,|| CONTINENS ITINERA || Parisiense.|| Anglicum.|| Venetum.|| Romanum.|| Neapolitanum etc.||//\\ RECITATVM ROSTOCHII'|| cùm ad vsitatas in Academia || operas rediret.|| Anno M D LXVII.|| Idib. Octob.|| Execudebat Iacobus Lucivs [=Jakob Lucius] 56 S. [[https://purl.uni-rostock.de/rosdok/ppn77103220X|Online]] → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]]
   * **1574** ''Hieronymus Turler'', um 1520–um 1602\\ //De [[wiki:peregrinus|Peregrinatione]] Et Agro Neapolitano// Libri II. Straßburg\\ »Peregrinatio nihil aliud sit, quam labor invisendi & perlustrandi alienas terras, non a quibusvis, nec temere, sed ab idoneis suscipiendus.« übersetzt von Schudt: »Eine Reise soll nichts anderes sein als das Bestreben, die fremden Länder zu durchwandern und zu betrachten, und nicht von jedem Beliebigen aufs Geratewohl unternommen werden, sondern nur von solchen, die dafür wirklich geeignet sind«   * **1574** ''Hieronymus Turler'', um 1520–um 1602\\ //De [[wiki:peregrinus|Peregrinatione]] Et Agro Neapolitano// Libri II. Straßburg\\ »Peregrinatio nihil aliud sit, quam labor invisendi & perlustrandi alienas terras, non a quibusvis, nec temere, sed ab idoneis suscipiendus.« übersetzt von Schudt: »Eine Reise soll nichts anderes sein als das Bestreben, die fremden Länder zu durchwandern und zu betrachten, und nicht von jedem Beliebigen aufs Geratewohl unternommen werden, sondern nur von solchen, die dafür wirklich geeignet sind«
-  * **1577** ''Theodor Zwinger'' (1533–1588) verwendet erstmals den Begriff in: +  * **1575** //Hodoeporica sive itineraria,//\\ a diversis clariss. Doctissimisque viris, tum veteribus, tum recentioribus carmine conscripta. Item: epigrammata de praeclaris urbibus, studio nathanis chytraei poetae laureati, et professoris in academia Rostochiensi, publici, in gratiam doctae juventutis, et peregrinationum avidae, collecta\\ [Epigrammata De Praeclaris Urbibus]\\ 320 S. Francofurti ad Moen. 1575: Christian Egenolph. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11271252|Online]], → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]], Stagl: Apodemiken 
-    * //Methodus apodemica// in eorum gratiam, qui cum fructu in quocumque tandem vitae genere peregrinari cupiunt. 12 Bl., 400 Seiten, 12 Bl., Basileae 1577: Eusebii Episcopii opera atque impensa. +  * **1577** ''Theodor Zwinger'' (1533–1588) verwendet als Erster den Begriff 'Apodemik' in: 
-    * ''Justus Lipsius'' (1547–1636)\\ //De ratione cum fructu peregrinandi et praestertim in Italia//\\ Brief vom 03.04.1578 an ''Philippe de Lannoy'', der 1586 gedruckt und veröffentlicht wurde (//Epistola ad Philipp Lanoyum.// Antwerpiae, 1586. 1, 22, 3) ((Schudt schrieb 1959, dieser Brief sei erst 1631 gedruckt worden in Thomae Erpenii... de Peregrinatione Gallica utiliter instituenda tractatus. Item Brevis admodum totius Galliae descriptio : et Justi Lipsii... Epistola de peregrinatione Italica. apud Franciscum Hegerum, Lugduni Batavorum, 1631 )), basierend auf seinem Italienaufenthalt 1567 bis 1569.\\ Ziemlich praxisnah formuliert er die beiden Hauptziele des Reisens, nämlich erstens den größtmöglichen Nutzen für das weitere Leben daraus zu ziehen (utilitas) und zweitens die Annehmlichkeiten in der Fremde zu genießen (voluptas). Das beste Mittel dazu sei es, sich in ständigem engen Kontakt mit den Menschen des Gastlandes bestmöglich zu informieren: //»Hic quaerat ergo potius de moribus, legibus, facie cuiusque urbis, principibus, bellis, casibus, aut si quid alias eventuum illuc insigne annotandum …«,// eine Empfehlung, die nachfolgend von zahlreichen Autoren kopiert wurde. +    * //Methodus apodemica// in eorum gratiam, qui cum fructu in quocumque tandem vitae genere peregrinari cupiunt. 12 Bl., 400 S., 12 Bl., Basileae 1577: Eusebii Episcopii opera atque impensa. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11110953|Online]] \\ In Basel entwickelten ''Petrus Ramus'' (= Pierre de la Ramée, 1515–1572), ''Theodor Zwinger'' und ''Hugo Blotius'' 1568–1569 die Idee, das Reisen zu methodisieren. Das logische Konzept dazu stammte von Ramus, der es allerdings auf alle Wissensgebiete bezog.  → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]], Stagl: Apodemiken 
-    * 1592 ''John Stradling''\\ //A direction for trauailers Taken out of Iustus Lipsiusand enlarged for the behoofe of the right honorable Lordthe yong Earle of Bedfordbeing now ready to trauell.// They that go downe into the sea in shippessee the great wonders of the Lord\\ Imprinted at London 1592By R. B[ourne] for Cutbert Burbieand are to be sold at his shop in the Poultry, by S. Mildreds Church. [[https://name.umdl.umich.edu/A05576.0001.001|Online]] +  * **1577** ''Hilarius Pyrckmair''\\ //Commentariolus de arte apodemica, seu Vera peregrinandi ratione ..//\\ [8], 73, [1] S. Ingolstadii 1577: Ex officina D. Sartorij. [[https://books.google.de/books?id=ejZoAAAAcAAJ&hl|Online]] 
-    1631 ''Thomae Erpenii'', V.C.\\// De Peregrinatione Gallica Vtiliter instituenda Tractatus. : Item Brevis admodum totius Galliae descriptio//\\ [8Blätter128 Seiten, [2] BlätterLugduni Batavorum 1631HegerusDarin u.a.+  * **1577** ''Egnatio Danti''\\ //Delle osservationi de viaggi//\\ Tafel 39 S. 50 in: //Le scienze matematiche ridotte in tavole// 59 S. Bologna 1577: La Compagnia della Stampa.  → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]] 
-    Iusti Lipsii V.CEpistola de Peregrinatione Italica +    * ''Thomas Frangenberg''\\ //Chorographies of Florence: The Use of City Views and City Plans in the Sixteenth Century//\\ Imago Mundi 46 (1994) 41-64 
-    1650 ''Anthoine Brun'', 1599-1654\\ //Le choix des épistres de Lipse.//\\ Traduites de latin en françois, par Anthoine Brun.\\  [30]-637-[9] S. Lyon 1650Jean Radisson. [[http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb30168432f|Online]] +  * **1578** ''Justus Lipsius'' (1547–1636)\\ //De ratione cum fructu peregrinandi et praestertim in Italia//\\ Brief vom 03.04.1578 an ''Philippe de Lannoy'', der 1586 gedruckt und veröffentlicht wurde. ((Schudt schrieb 1959, dieser Brief sei erst 1631 gedruckt worden in Thomae Erpenii... de Peregrinatione Gallica utiliter instituenda tractatus. Item Brevis admodum totius Galliae descriptio : et Justi Lipsii... Epistola de peregrinatione Italica. apud Franciscum Hegerum, Lugduni Batavorum, 1631 )), basierend auf seinem Italienaufenthalt 1567 bis 1569.\\ Ziemlich praxisnah formuliert er die beiden Hauptziele des Reisens, nämlich erstens den größtmöglichen Nutzen für das weitere Leben daraus zu ziehen (utilitas) und zweitens die Annehmlichkeiten in der Fremde zu genießen (voluptas). Das beste Mittel dazu sei es, sich in ständigem engen Kontakt mit den Menschen des Gastlandes bestmöglich zu informieren: //»Hic quaerat ergo potius de moribus, legibus, facie cuiusque urbis, principibus, bellis, casibus, aut si quid alias eventuum illuc insigne annotandum …«,// eine Empfehlung, die nachfolgend von zahlreichen Autoren kopiert wurde. 
-  * **1591** ''Hilarius Pyrckmair'' (belegt 1551–1600) veröffentlichte 1591 //De Arte Peregrinandi. Libri II: Variis Exemplis, Inprimis vero agri Neapolitani descriptione illustrati. Item Lib. II. de regimine iter agentium. Quibus accesserunt in fine Qvaestiones Forcianae, Hoc Est, De Variis Italorum ingeniis, & de muliebris sexus præstantia, Dialogi II. Singuli accurate denuo recusi ...//\\ 228 Bl. In officina typographica C. Gerlachiae[=Katharina Gerlach], [Noribergae], 1591.\\ Das  mehrteilige Werk besteht aus:+    * **1586** ''Justus Lipsius ''\\ Epistola XXII Philippo Lanoyo, S. 53-65 ( 1, 22, 3) in: Epistolarum selectarum centuria prima.  [8] Bl., 254 S., [1] Bl. Antwerpen 1586: Christophorum Plantinum. Antwerpen 1605, Avignon 1609/1613, Leiden 1616. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11271179|Online]]→ [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]]Monga: HodoeporicsStagl: Apodemiken verweist auf Publikationen des Briefes bei Stradling 1592, Mieszkowski 1625, Erpenius 1631, Crenius 1699, Lackmann 1721Außerdem bei Brun 1650. 
 +  * **1578** ''William Bourne''\\ //Preface//\\ in: //Treasure for Traveilers//\\ divided into five Bookes or PartesContaynyng very necessary Matters, for all sortes of Travailers, eyther by Sea or by Lande \\ [12], 32, [1], 25, [1], 22, [2], 21, [3], 5-16, [4] Bl. London 1578: [By Thomas Dawson] for Thomas Woodcockedwelling in Paules Churchyarde, at the sygne of the blacke Beare. [[http://name.umdl.umich.edu/A16518.0001.001|Online]], → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]] 
 +  * **1579** ''Haly Heron''\\ //Of Travaile in Heron's Kayes of Counsaile//\\ S. 97-124 in: //A Newe Discourse of Morall PhilosophieEntituled, The Kayes of Counsail//\\ 143 SLondon 1579: Ralph Newbery → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]] 
 +  * **1580** ''Michel de Montaigne ''\\ //De l'institution des enfants.//\\ S. 185-241 inEssais de messire Michel de Montaigne. Bordeaux 1580 [[https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k701340|Online]], → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]] 
 +  * **1580** ''Nicolaus Reusner'', 1545-1602\\ //Hodoeporicorum sive itinerum totius fere orbis lib. VII//\\ Basileae 1580. VD16 R 1423 → 1592 → Stagl: Apodemiken 
 +  * **1582** ''Johannes Thomas Freig'', ''Petrus Ramus'', ''Pantaleon Thevenin''\\ //Thomae Freigii paedagogus. Hoc est, Libellus ostendens qua ratione prima artium initia pueris quam facillime tradi possint//\\ [16], 366, [2] S Basileae [1582]Sebastianum HenricpetriEnthält ein Kapitel "De Apodemica" 
 +  * **1588** ''Meyer, Albrecht''\\ //Methodus Apodemica,|| SEV || PEREGRINANDI, PERLV-||strandí[que] regiones, vrbes || et arces ratio:|| ...//\\ HEINRICI || RANZOVII, Regis Daniae in || Ducatibus Slesuici ... || auspicijs edita per || M.Albertum Nejerum Strandt || Phrisium Pilwormensem.|| \\ Albert Mejer, Strandt-Phrisius Pilwormensis*. [Hg.: Henrik Rantzau] Lipsiae 1588: Lamberg. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11100683|Online]]  
 +  * **1590** ''Nathan Chythraeus'', 1543-1598\\ //Hodoeporicon Itineris Dantiscani.//\\ 19 BlRostock 1590: Typis Myliandrinis [Möllemann] [[https://dlibra.kul.pl/publication/5496|Online]] → [[https://artoftravel.nuigalway.ie/|Art of Travel]] 
 +  * **1590** Robert Green\\ //Philador's Request and Rabby Bilessy's Answere//\\ S. 4--7 in: //Greens Mourning Garment//\\ Given Him by Repentance at the Funerals of Love, which he Presentes for a Favour to all Young Gentlemen that Wish to Weane Themselves from Wanton Desires\\ 56 S. → [[https://artoftravel.nuigalway.ie/|Art of Travel]
 +  * **1591** ''Peter Lindenberg''\\ //PETRI LINDE-||BERGII || De praecipuorum tàm in sacris || quàm Ethnicis scriptis Nu-||merorum nobilitate, mysterio, || et eminentiâ, liber unus, nu-||per in Bibliothecâ Bre-||denbergensi ex varijs aucto-||ribus collectus.||//\\ Auspicio & expensis ... || HENRICI RANZOVII Equitis || Holsati, qui non pauca ipse || adjecit exempla.|| Accessit methodus Apodemica, vel ratio || describendi regiones, urbes, & arces, & || quid singulis locis, in peregrinatio-||nibus studiosi expiscari & ob-||servae debeant.|| EIVSDEM || HEN: RANZ: iußu et dispositione dili-||genter ab ALBERTO MEIE-||RO conscripta.|| [8] Bl., 444 [=143], [1] S., [16] Bl.Ill.(Holzschn.) Rostochii, anno XCI. [1591]Möllemann, Stephan. [[http://dx.doi.org/10.25673/opendata2-2192|Online]]  
 +  * **1591** ''Hilarius Pyrckmair'' (belegt 1551–1600)\\ //De Arte Peregrinandi. Libri II: Variis Exemplis, Inprimis vero agri Neapolitani descriptione illustrati. Item Lib. II. de regimine iter agentium. Quibus accesserunt in fine Qvaestiones Forcianae, Hoc Est, De Variis Italorum ingeniis, & de muliebris sexus præstantia, Dialogi II. Singuli accurate denuo recusi ...//\\ 228 Bl. In officina typographica C. Gerlachiae [=Katharina Gerlach], [Noribergae], 1591. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11929489|Online]] \\ Das  mehrteilige Werk besteht aus:
     * ''Hilarius Pyrckmair'', um 1550 bis ca. 1616\\ //Commentariolus de arte apodemica, seu vera peregrinandi ratione//     * ''Hilarius Pyrckmair'', um 1550 bis ca. 1616\\ //Commentariolus de arte apodemica, seu vera peregrinandi ratione//
     * ''Hieronymus Turlerus'', belegt 1560 als Professor in Marburg bis Ende 1602\\ //De peregrinatione & agro napoletano libri duo//     * ''Hieronymus Turlerus'', belegt 1560 als Professor in Marburg bis Ende 1602\\ //De peregrinatione & agro napoletano libri duo//
     * ''Wilhelm Gratarolus'', 1516–1568 \\ //De regimine iter agentium//, ein ärztlicher Ratgeber     * ''Wilhelm Gratarolus'', 1516–1568 \\ //De regimine iter agentium//, ein ärztlicher Ratgeber
-    * ''Philalethe Polytopiensi'' cive [i.e. ''Ortensio Landi'', 1512-1553]\\ //Forcianae quaestiones, in quibus varia Italorum ingenia explicantur, multa[que] alia scitu non indigna// +    * ''Philalethe Polytopiensi'' cive [i.e. ''Ortensio Landi'', 1512-1553]\\ //Forcianae quaestiones, in quibus varia Italorum ingenia explicantur, multa[que] alia scitu non indigna// → 1535 
-  * **1594** ''Nathan Chytraeus'', 1543–1594\\ Variorvm In Evropa Itinervm Deliciæ Sev, Ex Variis Manv-Scriptis Selectiora Tantvm Inscriptionvm Maxime recentium Monvmenta : Quibus passim in Italia Et Germania, Helvetia Et Bohemia, Dania Et Cimbria, Belgio Et Gallia, Anglia Et Polonia &c. Templa, Arae, Scholae, Bibliothecae [...] &c. conspicua sunt : Præmissis in clariores vrbes Epigrammatibus Iulii Cæs. Scaligeri.\\ [10] Bl., 846 S. [Christoph Corvinus (=Rab)], Herbornæ Nassouiorum, 1594. [[http://dlibra.umcs.lublin.pl/publication/18067|Online]] +  *  **1591** ''John Florio'' 1553?-1625\\ //Florios second frutes to be gathered of twelue trees,//\\ of diuers but delightsome tastes to the tongues of Italians and Englishmen. To which is annexed his Gardine of recreation yeelding six thousand Italian prouerbs.\\ [12], 205, [3]; [8], 48, 85-217, [3] S. London 1591: Printed [by T. Orwin] for Thomas Woodcock, dwelling at the Black-beare.\\ → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]] 
 +  * **1592** ''Nicolaus Reusner'', 1545-1602, ''Henricus Porsius'', ''Nathan Chytraeus'', ''Franciscus Koeckriz''\\ //Itinerarivm Totivs Orbis siue Opvs Peregrinationvm Variarvm : In VII. Classes distinctum: Historicum, Ethicum, Physicum, Geographicum ; Cum Avctario Et Orbis totius diuisione//\\ [24] Bl., 671, [1] S., [34] Bl., 82 S. Basileae 1592: Conrad Waldkirch [editio 2] VD16 R 1424 Enthält außerdem:\\  
 +    * Aposmation, Operis Apodemici Sev Hodoeporici, De varijs variorum Auctorum Peregrinationibus totius Orbis Avctarivm, nempe Henrici Porsii I.C. Iter Bizantinum, Nathanis Chytraei Iter Dantiscanum, et Francisci Fabri Sabothvs, Sive Silesia 
 +    * **1592** ''John Stradling''\\ //A direction for trauailers Taken out of Iustus Lipsius, and enlarged for the behoofe of the right honorable Lord, the yong Earle of Bedford, being now ready to trauell.// They that go downe into the sea in shippes, see the great wonders of the Lord\\ Imprinted at London 1592: By R. B[ourne] for Cutbert Burbie, and are to be sold at his shop in the Poultry, by S. Mildreds Church. [[https://name.umdl.umich.edu/A05576.0001.001|Online]], → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]] 
 +  * **1593** ''John Eliot''\\ //The Traveller//\\ in: Ortho-Epia Gallica. Eliots Fruits for the French: Enterlaced with a Double New Invention, which Teacheth to Speake Truely, Speedily and Volubly the French-tongue. Pend for the Practise, Pleasure, and Profit of all English Gentlemen, who will Endeuour by their owne Paine, Studie, and Dilligence, to Attaine the Naturall Accent, the true Pronounciation, the Swift and Glib Grace of this Noble, Famous, and Courtly Language\\ [20], 60, 17-173, [3] S. London 1593: John Wolfe [[https://name.umdl.umich.edu/A21218.0001.001|Online]], → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]] 
 +  * **1594** ''Nathan Chytraeus'', 1543–1594\\ //Variorvm In Evropa Itinervm Deliciæ//\\ Sev, Ex Variis Manv-Scriptis Selectiora Tantvm Inscriptionvm Maxime recentium Monvmenta : Quibus passim in Italia Et Germania, Helvetia Et Bohemia, Dania Et Cimbria, Belgio Et Gallia, Anglia Et Polonia &c. Templa, Arae, Scholae, Bibliothecae [...] &c. conspicua sunt : Præmissis in clariores vrbes Epigrammatibus Iulii Cæs. Scaligeri.\\ [10] Bl., 846 S. [Christoph Corvinus (=Rab)], Herbornæ Nassouiorum, 1594. [[http://dlibra.umcs.lublin.pl/publication/18067|Online]], → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]] 
 +  * **1595** ''Heider, Wolfgang'' <1558-1626>\\ //Mele II, Apodemica: QVIBVS || ... CHRISTOPHORO à Los;|| Eq. Misnico; Peregrinationem in Italiam || suscipienti, omnia fausta & felicia ex || animo precantur || (...)//\\ Jena 1595 : Tobias Steinmann. VD16 H 1381 
 +  * **1595** ''Alexandre de Pontayméri ''\\ //L'Academie Ou Institution De la Noblesse Françoise,//\\ où toutes les vertues requises à un Seigneur de Marque sont deduites, avec une curieuse recerche des plus belles & riches matieres qui se puissent tirer des scie[n]ces divines & humaines. Par Alexandre de Pont-aymery Seigneur de Focheran\\ 90 Bl. Paris 1595: Chez Iamet Mettayer, & Pierre L'Huillier.  → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]] 
 +  * **1595** ''Sigismund von Burckhaus ''\\ //Oratio de peregrinatione,//\\ in qua multa praeclara, de illa recte et utiliter homini praesertim nobili instituenda. Habita in Publico Argentinensis Acad. conuentu. Anno M.D.XCV. M. Ianuario. Adjunctus est ob argumenti similitudinem TOBIAE SCVLTETI P.C. VLYSSES, Peregrinationis Speculum: Ita tamen, vt separatim etiam ista haberi poßint.\\ 46 S. Strasbourg 1595/1606/1620: Anton Bertram. VD16 ZV 2712 [[http://resolver.staatsbibliothek-berlin.de/SBB0001C69000000000|Online]] → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]], Stagl: Apodemiken 
 +  * **1599** ''Hermann Kirchner''\\ //De Gravissimis Aliquot Cum Juridicis Tum Politicis Quaestionibus in utramque partem discussis, Orationes//\\ 220 S. [Frankfurt] 1599: Johannis Saurii, impensis Paulii Egnolphi. → [[https://artoftravel.nuigalway.ie|Art of Travel]], Stagl: Apodemiken. 
 +    * ''Georgio Haunschildt von Fürstenfeldt Moravo''\\ //Peregrinandum esse aldolescentibus ac omnibus qui eruditionis & rerum gerendarum tum domi tum foris laudem consectantur// [=Oratio V, S. 52--75] [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb11100952?page=60|Online]]  
 +      * Lob des Reisens, englisch übersetzt in: → ''Thomas Coryat'' 'Coryats Cudities' 1611 
 +    * ''Carolo Claur nobili Hasso''\\ //Non esse peregrinandum// [=Oratio VI, S. 76--95] [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb11100952?page=84|Online]] Gegenrede zu Oratio V
  
- 
-  * ''Carey, Daniel''\\ //Hakluyt'd Instructions: The Principal [[wiki:navigation|Navigations]] and Sixteenth-Century Travel Advice.//\\ Studies in Travel Writing 13.2 (2009) 167–185 
  
 ==== Im 17. Jahrhundert ==== ==== Im 17. Jahrhundert ====
Zeile 96: Zeile 137:
   zitiert von vielen Baedeker-Reiseführern im 19. Jahrhundert   zitiert von vielen Baedeker-Reiseführern im 19. Jahrhundert
  
- +  * **1600** ''Franz Schott'', 1549-1622 (=Franciscus Schottus; Francesco Scoto ...)\\ //Itinerarii Italiae rerumque Romanarum libri tres//\\ [12] Bl., 453 S. Antwerp (Antverpiae) 1600: Ex Officina Plantiniana (apud Ioanne Moretum). [[https://www.digitale-sammlungen.de/de/view/bsb11095423?page=1|Online]]. Zahlreiche Nachdrucke und Kopien: zeitgleich in Amsterdam, 1654 (englisch und italienisch), 1669, 1675 Padua und Venedig, 1699 Rom.
-  * ''Franz Schott'', 1549-1622 (=Franciscus Schottus; Francesco Scoto ...)\\ //Itinerarii Italiae rerumque Romanarum libri tres//\\ [12] Bl., 453 S. Antwerp (Antverpiae) 1600: Ex Officina Plantiniana (apud Ioanne Moretum). [[https://www.digitale-sammlungen.de/de/view/bsb11095423?page=1|Online]]. Zahlreiche Nachdrucke und Kopien: zeitgleich in Amsterdam, 1654 (englisch und italienisch), 1669, 1675 Padua und Venedig, 1699 Rom.+
     * ''Scoto, Francesco''\\ //Itinerario, overo nova descrittionede’ viaggi principali d’Italia di  Francesco  Scoto,  nella  quale  si  ha  piena  notitia  di  tutte  le  cose  più  notabili,  e  degne d’esser vedute.//\\ Padova 1654: Cadorino.     * ''Scoto, Francesco''\\ //Itinerario, overo nova descrittionede’ viaggi principali d’Italia di  Francesco  Scoto,  nella  quale  si  ha  piena  notitia  di  tutte  le  cose  più  notabili,  e  degne d’esser vedute.//\\ Padova 1654: Cadorino.
     * ''Warcupp,  Edmund''\\ //Italy, in Its Original Glory, Ruine and Revival: Being an Exact Survey of  the Whole Geography, and History of  That Famous Country: With the Adjacent Islands of  Sicily, Malta, &c.: And Whatever Is Remarkable in Rome (the Mistress of  the World) and All Those Towns and Territories, Mentioned in Antient and Modern Authors.// London 1660: Griffin. Die erste englische Ausgabe, basierend auf der italienischen von 1654.     * ''Warcupp,  Edmund''\\ //Italy, in Its Original Glory, Ruine and Revival: Being an Exact Survey of  the Whole Geography, and History of  That Famous Country: With the Adjacent Islands of  Sicily, Malta, &c.: And Whatever Is Remarkable in Rome (the Mistress of  the World) and All Those Towns and Territories, Mentioned in Antient and Modern Authors.// London 1660: Griffin. Die erste englische Ausgabe, basierend auf der italienischen von 1654.
Zeile 103: Zeile 143:
       * ''Ciambella, Fabio''\\ //Specialised Tourist Discourse: Translating Schott’s Itinerarii in Early Modern England.//\\ Status Quaestionis, 17 (2019) 50–75 [[https://iris.uniroma1.it/retrieve/e383532e-c6b4-15e8-e053-a505fe0a3de9/Ciambella_Specialised-Tourist_2019.pdf|Online]] [[https://doi.org/10.13133/2239-1983/16385|DOI]]        * ''Ciambella, Fabio''\\ //Specialised Tourist Discourse: Translating Schott’s Itinerarii in Early Modern England.//\\ Status Quaestionis, 17 (2019) 50–75 [[https://iris.uniroma1.it/retrieve/e383532e-c6b4-15e8-e053-a505fe0a3de9/Ciambella_Specialised-Tourist_2019.pdf|Online]] [[https://doi.org/10.13133/2239-1983/16385|DOI]] 
       * ''Valenti, Giuseppina''\\ //L’itinerario d’Italia di Franz Schott: un prototipo seicentesco della guida per il viaggio in Italia.//\\  In Itinerario, overo nova descrizzione de’ viaggi principali d’Italia nella quale si ha piena notizia di tutte le cose più notabili et degne d’esser vedute, di Andrea Scoto, novamente tradotto dal latino in lingua italiana, et accresciuto di molte cose, che nel latino non si contengono, edited by Giuseppina Valenti, iii-xxiii. Edizioni digitali CISVA 2009       * ''Valenti, Giuseppina''\\ //L’itinerario d’Italia di Franz Schott: un prototipo seicentesco della guida per il viaggio in Italia.//\\  In Itinerario, overo nova descrizzione de’ viaggi principali d’Italia nella quale si ha piena notizia di tutte le cose più notabili et degne d’esser vedute, di Andrea Scoto, novamente tradotto dal latino in lingua italiana, et accresciuto di molte cose, che nel latino non si contengono, edited by Giuseppina Valenti, iii-xxiii. Edizioni digitali CISVA 2009
-  * **1606** ''Sir Thomas Palmer'' (1540-1626)\\ //An Essay of the Meanes how to make our Travailes, into forraine Countries, the more profitable and honourable.//\\  [8], 131, [1] S., [4] Falttafeln. Imprinted, by H[umphrey] L[ownes] for Mathew Lownes, At London, 1606  (Reprint: New York 1972: Da Capo Press) (angelehnt an Zwinger) +  * **1600** ''Thurius, Georg'' \\ //GEORGII THVRII,|| PANNONII || CARMINA || APODEMICA:|| CUM PROPEMPTICO,|| eidem scripto, à PP. LL.|| ... ||//\\ Wittenberg 1600: Simon Gronenberg. VD16 ZV 30928 
-  * **1609** ''Henner, Johann''\\ //Politischer Discurs de arte apodemica seu vera [[wiki:peregrinate|peregrinandi]] ratione//.\\ 84 S., Getruckt zu Tübingen in der Cellischen Truckerey, Cellius, Johann Alexander 1609 und Hamburg 1644:\\ »Das ist: Eigentliche Beschreibung der Peregrination, ob dieselbe nützlich? Auch Fürsten vnd Herren zu rahten? Wann/ vnd wie Sie dieselbe anstellen? ... ; Allen Peregrinanten, insonderheit aber Fürsten/ Graven/ Herrn/ vom Adel/ Abgesandten/ vnnd andern Politices Studiosis zu gutem vnd bessern Vnterricht in Truk verfertigt.« +  * **1604** ''Andrzej Firlej''\\ //De peregrinatione oratio.//\\ [16] Bl. Heidelbergae 1604: Typis Voegelinianis. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb10887655|Online]]  
-  * **1612** ''Paul Hentzner'', 1558–1623 \\ //Itinerarium Germaniae, Galliae, Angliae, Italiae, cum Indice Locorum, Rerum atque Verborum.//\\ Noriberga 1612: Wagenmann. [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb10366651?page=1|Online 1612]], [[https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k105836b|Online Ausgabe 1617]], [[https://www.gutenberg.org/ebooks/1992|Travels in England during the reign of Queen Elizabeth …]] \\ begleitete Christoph von Rehdiger (1579–1636) aus Schlesien ab Mai 1596 und bis 1600 als [[wiki:begleiter|Tutor]] durch die Schweiz, Frankreich, England und Italien.  +  * **1604** ''Ioannes Piseus'' (=Johannes Pits, =Pitsius) 1550–1616\\ //De peregrinatione libri septem//\\ Iam primum in lucem editi. Dusseldorpii 1604: Bernardus Busius. [[https://books.google.de/books?id=3GpLYBgy5NwC&hl=de&pg=PP7#v=onepage&q&f=false|Online]] 
-    * ''Daniel Gruber'', 1688–1748\\ //Discursus de peregrinatione studiosorum// +  * **1605** ''Salomon Neubauer''\\ //Tractatus De Peregrinatione Methodo naturali conscriptus, Ac Historicis, Ethicis, Politicisque exemplis illustratus.//\\ [8] Bl., 223 S. Basileae 1605: Henricpetri. [[http://resolver.staatsbibliothek-berlin.de/SBB00025EE200000000|Online]] 
-    * ''Hugo Plotius'', 1533–1588\\ //Tabula peregrinationis continens capita politica//\\ Eine Liste von 122 Themendie Reisende erfragen sollten+  * **1606** ''Sir Thomas Palmer'' (1540-1626)\\ //An Essay of the Meanes how to make our Travailes, into forraine Countries, the more profitable and honourable.//\\  [8], 131, [1] S., [4] Falttafeln. Imprinted, by H[umphrey] L[ownes] for Mathew Lownes, At London, 1606  (Reprint: New York 1972: Da Capo Press) (angelehnt an Zwinger) [[https://name.umdl.umich.edu/A08874.0001.001|Online]] 
-  * **1619** ''Daniel Gruber''\\ //Discursus historico-politicus de peregrinatione studiosorum, quem in Academia Argentoratensi, sub praesidio Matthiae Berneggeri,...//\\ anno 1619... olim proposuit autor Daniel Gruberus. Discursus de optime instituenda in exteras oras peregrinatione. [Christophoro Daniele Kelschio editore 1680.] Literis Müllerianis+  * **1608** ''Rantzau, Heinrich'' (=Ranzovius, =Rantzow) 1526--1598, ''Georgius Loysius''\\ //Methodus Apodemica Seu Peregrinandi, Perlustrandique Regiones, Urbes, & Arces ratio//\\ Heinrici Ranzovii Auspi ciis olim edita nunc typis denuo excusa una cum G Loysii pervigi lio Mercurii.\\ 38 S., [4] Bl., 114 S. Argentinae 1608: [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11095211|Ledertz]]  
 +  * **1609** ''Henner, Johann''\\ //Politischer Discurs de arte apodemica seu vera [[wiki:peregrinate|peregrinandi]] ratione//.\\ 84 S., Getruckt zu Tübingen in der Cellischen Truckerey, Cellius, Johann Alexander 1609 und Hamburg 1644. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11921027|Online]] \\ »Das ist: Eigentliche Beschreibung der Peregrination, ob dieselbe nützlich? Auch Fürsten vnd Herren zu rahten? Wann/ vnd wie Sie dieselbe anstellen? ... ; Allen Peregrinanten, insonderheit aber Fürsten/ Graven/ Herrn/ vom Adel/ Abgesandten/ vnnd andern Politices Studiosis zu gutem vnd bessern Vnterricht in Truk verfertigt.« 
 +  * **1609** ''Ens, Gaspar'', 1570-1640\\ //Deliciae Apodemicae Et Index Viatorius : Hispaniae Indicans Itinera, Ab Urbe Toleto, Ad Omnes In Hispania Civitates & oppida .//\\ Coloniae 1609: apud Wilhelmum Lutzenkirchen. [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb11247818|Online]] 
 +  * **1610** Philipp Hrubetius, Jakob Zwinger (1569-1610)\\ //Theses de peregrinatione//\\ [15] S. ypis Ioan. Iacobi Genathii, Basileae, anno 1610 
 +  * **1611** ''Elvern, Hieronymus Stephan von''\\ //Hieronymi Elveri Deliciæ Apodemicæ: Hoc est, Selectiorum discursuum Ethico-Politicorum Sylloge Epistolica : Nata in peregrinatione Italicâ, Gallicâ, Belgico-Britannicâ,...//\\ [16] Bl., 464 S., [2] Bl  Lipsiae : Jakob Apel ; Lipsiae : Michael Lantzenberger, 1611 Beiträger: Friderich, Johann Hartung, Valentin [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb11300800|Online]] 
 +  * **1611** ''Rudolph von Dieskau'', 1593−1656//Oratio, Cur Viro Genere Nobili Instituenda Sit Peregrinatio//\\ [14] Bl. [Rede]  [Jena] 1611: Typis Lippoldianis. 
 +  * **1612** ''Paul Hentzner'', 1558–1623 \\ //Itinerarium Germaniae, Galliae, Angliae, Italiae, cum Indice Locorum, Rerum atque Verborum.//\\ Noriberga 1612/1629: Wagenmann. [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb10366651|Online 1612]], [[https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k105836b|Online Ausgabe 1617]], [[https://www.gutenberg.org/ebooks/1992|Travels in England during the reign of Queen Elizabeth …]] \\ begleitete ''Christoph von Rehdiger'' (1579–1636) aus Schlesien ab Mai 1596 und bis 1600 als [[wiki:begleiter|Tutor]] durch die Schweiz, Frankreich, England und Italien.\\ Huic libro accessere nova hac editione  
 +    * I. Monita peregrinatoria duorum doctissimorum virorum [Danielis Gruberi et Hugonis Plotii] ...  
 +    * II. Incerti auctoris Epitome praecognitorum historicorum, anfehac non edita 
 +  * **1617** ''Hall, Joseph'', 1574-1656\\ //Quo vadis? A iust censure of travell as it is commonly vndertaken by the gentlemen of our nation.//\\ By Ios. Hall D. of Diuinitie\\ [10], 100 S. London :: Printed by Edward Griffin for Nathaniel Butter. [[https://name.umdl.umich.edu/A02578.0001.001|Online]] 
 +    * **1628** //Quo vadis ou Censures des voyages entrepris par les Seigneurs et les gentil hommes//\\ traduit de l'Anglais par Théodore Jacquemont Genève 1628: Pierre Chouet 
 +  * **1619**/1680/1686/1714 ''Matthias Bernegger'', 1582-1640; ''Gruber, Daniel'' \\ //Discursus Historico-Politicus De Peregrinatione Studiosorum// 
 +    * Straßburg, Univ., Diss., 1619. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb10958931|Online]] 
 +    * [2] Blätter, 78 [i.e. 48], 48, 24 S., [2] Bl. Jena [1680]: Literis Müllerianis. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb10832823|Online]] Darin auch: 
 +      * Discursus De Optime Instituenda In Exteras Oras Peregrinatione / [Manuscriptum hocce absque nomine Autoris in bibliotheca sua habuit D. Petrus Müllerus ICtus ... ac ... evulgari permisit] 
 +    * Ausgabe 1686: 
 +      * Dissertatio de jure peregrinantium, quam praeside Petro Müllero ... exponit autor Christ. Dan. Klesch 
 +      * Discursus historico-politicus de peregrinatione studiosorum, quam ... sub praesidio Matthiae Berneggeri ... proposuit autor Dan. Gruber 
 +      * Discursus de optime instituenda in exteras oras peregrinatione 
 +    * //Discvrsvs Politico-Historicvs De Peregrinatione Studiosorum : = Vom Reisenden Studenten.//\\ Quem In Academia Argentoratensi Sub Præsidio Matthiæ Berneggeri Prof. Publ. Anno cI Ic XIX. Solenniter ventilandum olim proposuit Daniel GruberusNobilAustriac. In terris peregrinandi, jucundum malum, in libris à salute pessimum\\ 70 S. Jenae 1714: Typis Pavli Ehrichii. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb10973265|Online]] 
 +  * **1619** ''Daniel Gruber'', 1688–1748\\ //Discursus historico-politicus de peregrinatione studiosorum, quem in Academia Argentoratensi, sub praesidio Matthiae Berneggeri,...//\\ anno 1619... olim proposuit autor Daniel Gruberus. Discursus de optime instituenda in exteras oras peregrinatione. [Christophoro Daniele Kelschio editore 1680.] Literis Müllerianis
     * [16] Bl. Argentorati 1625: Repp. [Quem A Multis Multum Hactenus Expetitum Nunc denuò In gratiam Studiosorum]     * [16] Bl. Argentorati 1625: Repp. [Quem A Multis Multum Hactenus Expetitum Nunc denuò In gratiam Studiosorum]
 +  * **1619** ''Herdesianus, Cyriacus'' \\ Cyr//. Herdesiani IC. Antiquitatum Puteolanarum, Quae in agro Puteolano, felicis Campaniae, nunc Regni Neapolitani regiuncula, hucusque cum stupore visuntur, Synopsis;...//\\ Hartmannus, 1619. [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb10959927?page=1|Online]]
 +  * **1620** ''Szepsi Csombor Márton'' (1594–um 1623)\\ //Europica varietas//\\ 1620 Cassovia [[https://mek.oszk.hu/09500/09514/|Online]]\\ Die erste Apodemik in ungarischer Sprache
 +    * ''Szepsi Csombor Márton''\\ összes művei, sajtó alá rend. S. I. Kovács - P. Kulcsár, Budapest, Akadémiai Kiadó, 1968
 +  * **1622** ''Laurentius Ludenius'', ''Præs. Petrus Brudemannus''\\ //Disputatio de apodemica//\\ Gryphiswaldi [Greifswald] 1622: J. Albinus
 +    * Zu ''Laurentius Ludenius''siehe S. 223 ff in: Dirk Alvermann et al. (Hg.): //Die Universität Greifswald in der Bildungslandschaft des Ostseeraums// Berlin 2007: Lit
 +  * **1625**  ''Mieszkowski, Piotr Paweł''\\ //Institutio peregrinationum peregrinantibus peroportuna, a Petro Mieszkowski edita anno [...] 1625.//\\ Huic accessit epistola Justi Lipsii juven tuti exteras nationes peragranti utilissima.\\ Lovanii [Leuven] 1625 : Typ. Philip Dormalii
 +  * **1629** ''Hugo Plotius'' [=Blotius], 1533–1588\\ //Tabula peregrinationis continens capita politica//\\ in: ''Hentzner'': //Itinerarium Germaniae, Galliae, Angliae, Italiae.// 3. A. Nürnberg 1629\\ Eine Liste von 122 Themen, die Reisende erfragen sollten.
 +  * **1630** ''Alsted, Johann Heinrich''\\ //Johannis-Henrici Alstedii Encyclopaedia Septem tomis distincta://\\ I. Praecognita disciplinarum, libris quatuor. II. Philologia, libris sex. III. Philosophia theoretica, libris decem. IV. Philosophia practica, libris quatuor. V. Tres superiores facultates, libris tribus. VI. Artes mechanicae, libris tribus. VII. Farragines disciplinarum, libris quinque. Serie Praeceptorum, Regularum, & Commentariorum Perpetua ...\\ Herbornae Nassoviorum [1630] [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb10325882|Online]]
 +  * **1631** ''Thomas Erpenius''\\ //Thomæ Erpenii, V.C. De Peregrinatione Gallica Vtiliter instituenda Tractatus//\\ Item Brevis admodum totius Galliæ descriptio:\\ Et Ivsti Lipsii Epistola de Peregrinatione Italica\\ [→ Lipsius 1578/1586] [8] Bl., 128 S., [2] Bl. Lugduni Batavorum 1631: Christianus Hegerus.
 +  * **1634** ''Mercker, Johann'' 1584-?\\ //Apodemica Iohannis Merckeri D. Med. Sax. In itinere nata & cursorie Consignata// [106] Bl. Erffurti 1634: Hertzius. [[https://nbn-resolving.org/urn:nbn:de:urmel-ufb-232807|Online]] 
 +  * **1638** ''Samuel Zwicker''\\ //Breviarium apodemicum in quo exquisita jucunda nec non fructuosa peregrinationis instituendae conficiendaeq[ue] ratio traditur.//\\ Politices Cultorum usui potissimum acommodatum, & methodice concinnatum studio Samuelis Zwickeri, Dantiscani. [6] Bl. 126 S. 1638/1641
 +    * ''Roman Dzięgielewski''\\ //Przygotowanie młodzieży do podróży akademickiej w XVI-XVIII wieku : na przykładzie traktatów apodemicznych, w szczególności "Brewiarza apodemicznego" gdańszczanina Samuela Zwickera//\\ 422 S. Gdańsk 2015: Wydawnictwo Athenae Gedanenses.
 +  * **1640** ''Johann Conrad Dieterich'' 1612−1667 //Discursus Historico-Politicvs De Peregrinatione Studiosorum//\\ Undecim Capitibus breviter informatus. Cui adiectum in fine De Peregrinatione Orientalium apospasmation Philologicum Joh. Cunradi Dieterici\\ 144 S., [3] Bl., 70 S.Marpurgi 1640: Typis Casparis Chemlini. [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11448578|Online]]
 +  * **1644** ''D. Frölich''\\ //Bibliotheca, seu Cynosura Peregrinantium, hoc est, Viatorium, Omnium hactenus editionum absolutissimum ...//\\ In Duas Partes digestum: Quarum Prior, Quatuor Libris constans, complectitur\\ I. Centuriam cum Decuria Problematum Apodemicorum,\\ II. Multiplicia Peregrinationis Praecepta.\\ III. Methodum Rerum explorandarum.\\ IV. Indicem Viarum duplicem ... Posterior Pars totidem Libris exhibet\\ I. Geographiam Apodemicam.\\ II. Historiographiam Apodemicam.\\ III. Diarium Apod. perpetuum, nec non eiusdem applicationis Prognosticon quadruplex, scilicet Meteorologicum, Physiognomicum, Chiromanticum & Oneirocriticum.\\ IV. Precationes & Hymnos Apodemicos Lectione varia ..., [3] Bl., 91 S : Noten Ulmae 1644: Endterus [Wolfgang Endter], Kühne. [[http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:gbv:3:1-718786|Online]]
 +  * **1644** ''Henner, Johann''\\ //Politischer Discurs De Arte Apodemicâ, seu verâ Peregrinandi ratione//\\ Das ist: Eigentliche Beschreibung der Peregrination, ob dieselbe nützlich? Auch Fürsten vnd Herren zu rahten? Wann/ vnd wie Sie dieselbe anstellen? ... ; Allen Peregrinanten, insonderheit aber Fürsten/ Graven/ Herrn/ vom Adel/ Abgesandten/ vnnd andern Politices Studiosis zu gutem vnd bessern Vnterricht in Truk verfertigt / Erstlich gedruckt zu Tübingen itzo aber bey Heinrich Werner zu finden. Anno 1644 [Hamburg] [[https://preserve.lehigh.edu/digital-special-collections/moravian-archives-collections/politischer-discurs-de-arte-apodemica-seu|Online]]
   * **1650** ''François Du Soucy'', escuyer, sieur de Gerzan\\ //Les profitables curiosités inouïes//\\ H. Legras, Paris, 1650. 6 Teile in einem Band, u.a.:   * **1650** ''François Du Soucy'', escuyer, sieur de Gerzan\\ //Les profitables curiosités inouïes//\\ H. Legras, Paris, 1650. 6 Teile in einem Band, u.a.:
     * L'art de voyager utilement     * L'art de voyager utilement
       * =//The art of travelling, shewing how a man may dispose his travels to the best advantage// in: \\ ''Casas, Bartolomé de las'', 1474-1566,\\ An account of the first voyages and discoveries made by the Spaniards in America containing the most exact relation hitherto publish'd, of their unparallel'd cruelties on the Indians, in the destruction of above forty millions of people : with the propositions offer'd to the King of Spain to prevent the further ruin of the West-Indies / by Don Bartholomew de las Casas, Bishop of Chiapa, who was an eye-witness of their cruelties ; illustrated with cuts; //to which is added, The art of travelling, shewing how a man may dispose his travels to the best advantage//\\ London 1699: Printed by J. Darby for D. Brown ... [[https://name.umdl.umich.edu/A69842.0001.001|Online]]       * =//The art of travelling, shewing how a man may dispose his travels to the best advantage// in: \\ ''Casas, Bartolomé de las'', 1474-1566,\\ An account of the first voyages and discoveries made by the Spaniards in America containing the most exact relation hitherto publish'd, of their unparallel'd cruelties on the Indians, in the destruction of above forty millions of people : with the propositions offer'd to the King of Spain to prevent the further ruin of the West-Indies / by Don Bartholomew de las Casas, Bishop of Chiapa, who was an eye-witness of their cruelties ; illustrated with cuts; //to which is added, The art of travelling, shewing how a man may dispose his travels to the best advantage//\\ London 1699: Printed by J. Darby for D. Brown ... [[https://name.umdl.umich.edu/A69842.0001.001|Online]]
 +    * **1650** ''Anthoine Brun'', 1599-1654\\ //Le choix des épistres de Lipse.//\\ Traduites de latin en françois, par Anthoine Brun.\\  [30]-637-[9] S. Lyon 1650: Jean Radisson. [[http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb30168432f|Online]] [→ Lipsius 1578/1586]
 +  * **1651** ''Gottfried Zamel''\\ //Gotofredi Zamelii Elbingensis studiosus apodemicus, sive de peregrinationibus studiosorum discursus politicus.//\\ Editio altera, priori auctior: cui in fine accesserunt eiusdem autoris Carmina Juvenilia\\ 10 Bl. 119 S. Bremae 1651: Köhler\\ Carmina juvenilia" S. 91-119
 +  * **1653** ''Martin Zeiller''\\ //Fidus Achates, Oder Getreuer [[begleiter|Reisegefert]], welcher seinen Reisegesellen nicht allein zum Theil aber aus eigener Erfahrung zum Theil aber aus andern Schriften und Berichten ... Zusambt Martini Zeilleri kurtzem Bedencken, wie etwan die Reisen insgemeine wol u. nützlich anzustellen seyn mögen//\\ Auch 2 ausführl. Registern. 577 S. Ulm 1653: Wildeisen.
 +  * **1663** ''Hermann Conving'' (Präsentator, =Hermannus Conringius); ''Dethleff von Brocktorff'' (Respondent)\\ //De prudentia peregrinandi.//\\ Dissertation 27 Abschnitte, [36] S. Helmstedt 1663: Müller Universitätsbibliothek [[https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/download/pdf/654949.pdf |Online]] Johann Christian Senckenberg, 1663. Francof. 1672.
 +  * **1665** ''Michael Hoeschelius'', ''Jakob Thomasius''\\ //Jacobi Thomasii De Peregrinationis Usu et Abusu//\\ S. [500]--480 in: ''Thomasius, Jacob'': Jacobi Thomasii, Professoris Lipsiensis Dissertationes LXIII. Varii ... , 1693. [[http://resolver.staatsbibliothek-berlin.de/SBB0001A0F700000000|Online]]
 +  * **1666** ''Hottinger, Johann Heinrich'' [1620-1667]\\ //Christlicher Wandersmann : das ist kurtze und nohtwendige Anleitung, wie reisende Studenten Gwerbs-, Krieg-, Handt-wercks- und Baurs-Leuht sich nit allein vor jhrem verreisen sonder auch auf den Reisen selbst ...//\\ Joh. Heinrich Hottinger, D. [36] Bl., 636 S. Zürich : bey Michael Schauffelberger, 1666 [[https://doi.org/10.3931/e-rara-10745|Online]] 
 +  * **1674** ''Spleiss, Stephan'' ; ''Ziegler, Franciscus''\\ //Theses de geographia qas sub dei optimi maximi clementi praesidio in Schafhusianae civitatis collegio philosophico placido philalēthōs examini subjectas//\\ moderatore Stephano Spleissio pro viribus defendere conabuntur, Franciscus Ziegler et al. [8] Bl. [Schaffhausen] : Typis Alexandri Riedingij, 1674. [[https://doi.org/10.3931/e-rara-2961|Online]] Apodemicae s. Thesen 31 bis 34
 +  * **1681** ''Christian Widemann'' (=Christianus Widman)\\ //C.W.I.U.L. academia status, pro manuductione generali ad summos & potentissimos status Europae cognoscendos : nec non de formali statuum politicorum gubernatione, & hominis se gubernandi singulari prudentia, deque ratione status moderna : continua dispositione ex iure publico Europaeo, atque observantia apodemica concinnata, & laconice tradita//\\ [12] Bl., 380 S. Irenopoli, anno 1681. VD17 547:695186Z verlegt in Jena bei Johann Theodor Fleischer, gedruckt in Rudolstadt bei Christoph Fleischer
 +  * **1683** ''Berger, Theodor'', 1683-1773\\ //Prvdentia Apodemica, Die Klugheit wohl zu reisen : Inclvti Ordinis Philosophici Consensu//\\ In Academia Lipsiensi Pvblicæ Disqvitioni [!] Exposita Præside M. Theodoro Berger, Lavtera-Franco. Et Respondente Elia Iacobo Roesler, Strelensi-Misnico, Phil. Cvlt. Ad D. XXI. Decembr. M DCC XII. H. L. Q. C.  [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb10642241|Online]]
   * **1686** ''Baudelot de Dairval''\\ //De l’utilité des Voyages, et de l’avantage que la recherche des antiquitez procure aux sçavans//\\ [2] 3, 374 S. Paris 1686: Pierre Aubouin.   * **1686** ''Baudelot de Dairval''\\ //De l’utilité des Voyages, et de l’avantage que la recherche des antiquitez procure aux sçavans//\\ [2] 3, 374 S. Paris 1686: Pierre Aubouin.
   * **1696** ''Woodward, John''\\ //Brief Instructions for making observations in all parts of the world, as also for collecting, preserving and sending over Natural Things, being an attempt to settle an universal correspondence for the advancement of knowledge both Natural and Civil//\\ 24 S. London 1696: Wilkins. [[https://books.google.de/books?id=UqxkAAAAcAAJ&hl=de&pg=PP13#v=onepage&q&f=false|Online]]   * **1696** ''Woodward, John''\\ //Brief Instructions for making observations in all parts of the world, as also for collecting, preserving and sending over Natural Things, being an attempt to settle an universal correspondence for the advancement of knowledge both Natural and Civil//\\ 24 S. London 1696: Wilkins. [[https://books.google.de/books?id=UqxkAAAAcAAJ&hl=de&pg=PP13#v=onepage&q&f=false|Online]]
Zeile 124: Zeile 208:
 ==== Im 18. Jahrhundert ==== ==== Im 18. Jahrhundert ====
  
-  * **1712** ''Berger, Theodor, Elias J. Roesler''\\ //C.d. Prudentia Apodemica, Die Klugheit wohl zu Reisen.//\\ ... Publicae Disquitioni Exposita Praeside M. Theodoro Berger, Lautera-Franco, Et Respondente Elia Iacobo Roesler, Strelensi-Misnico, Phil. Cult.\\ Ad D. XXI. Decembr. M DCC XII. H.L.Q.C. 48 S., Jenae: literis Joannis Gottliebii Bauchii, 1712+  * **17##** NN //Ars Apodemica, oder Reise Kunst, in welcher sichere Anweisung geschiehet, wie ein junger Cavallier seine Reisen mit Glück und Nutzen Anfang und Hinausz führen kann.// Eintrag 488 in: Autographes et manuscrits. ...1921 ((Catalogue d'une belle et intéressante collection de lettres autographes et de documents historiques provenant de feu M. J. Kneppelhout... et de M. J. G. Van Der Schaaff... : La Haye, Van Stochum's antiquariat, 22 et 23 mars 1921)) »MSS. en caractères allemands du milieu du 18 e siècle. 250 pp. in-4 0 . vél. Guide de voyage curieux d’une partie de l’Europe« [[http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb38789547j|Online]] 
 +  * **1712** ''Berger, Theodor, Elias J. Roesler''\\ //C.d. Prudentia Apodemica, Die Klugheit wohl zu Reisen.//\\ ... Publicae Disquitioni Exposita Praeside M. Theodoro Berger, Lautera-Franco, Et Respondente Elia Iacobo Roesler, Strelensi-Misnico, Phil. Cult.\\ Ad D. XXI. Decembr. M DCC XII. H.L.Q.C. 48 S., Jenae 1712: literis Joannis Gottliebii Bauchii. [[https://www.digitale-sammlungen.de/view/bsb10642241|Online]] 
 +  * **1720** ''Bernhard Winckler''''Georg Ernst Friderici''\\ //De Prvdentia Apodemica : sive recta peregrinandi ratione divinis auspiciis//\\ [20] BlVittembergae 1720: Kreusig [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb11078250|Online]]
   * **1733** ''Paul Jacob Marperger'':\\ //Anmerkungen über das [[wiki:reisen|Reisen]] in ferne Länder, dessen rechten Gebrauch und Mißbrauch und den dem Publico daraus entstehenden Nutzen oder Schaden//.\\ In: Auserlesene kleine Schriften. Leipzig, Rudolstadt 1733   * **1733** ''Paul Jacob Marperger'':\\ //Anmerkungen über das [[wiki:reisen|Reisen]] in ferne Länder, dessen rechten Gebrauch und Mißbrauch und den dem Publico daraus entstehenden Nutzen oder Schaden//.\\ In: Auserlesene kleine Schriften. Leipzig, Rudolstadt 1733
 +  * **1751** ''Legipont, Oliver'', 1698-1758\\ //Oliver Legipontii Itinerarium, sive methodus apodemica, peregrinationis nobilis et eruditae bene instituendae praecepta modumque exhibens//\\ Augusta Vindelicorum 1751 [[https://mdz-nbn-resolving.de/details:bsb10447658|Online]] 
   * **1758** ''Josiah Tucker''\\ //Instructions for travellers.//\\  [M. A. Rector of St. Stephen's in Bristol, and Chaplain to the Right Reverend the Lord Bishop of Bristol. Author of]\\ A Brief Essay on the Advantages and Disadvantages which respectively attend France and Great Britain, with regard to Trade.\\ 96 S. zuerst London 1757? Dublin 1758: William Watson, at the Poets Heads in Capel-Street. [[https://archive.org/details/bim_eighteenth-century_instructions-for-travell_tucker-josiah_1757|Online]]   * **1758** ''Josiah Tucker''\\ //Instructions for travellers.//\\  [M. A. Rector of St. Stephen's in Bristol, and Chaplain to the Right Reverend the Lord Bishop of Bristol. Author of]\\ A Brief Essay on the Advantages and Disadvantages which respectively attend France and Great Britain, with regard to Trade.\\ 96 S. zuerst London 1757? Dublin 1758: William Watson, at the Poets Heads in Capel-Street. [[https://archive.org/details/bim_eighteenth-century_instructions-for-travell_tucker-josiah_1757|Online]]
   * **1763** ''Gros de Besplas''\\ //De l’utilité des voyages, relativement aux sciences et aux mœurs//.\\ Paris 1763: Berthier.   * **1763** ''Gros de Besplas''\\ //De l’utilité des voyages, relativement aux sciences et aux mœurs//.\\ Paris 1763: Berthier.
Zeile 323: Zeile 410:
   * **1979** ''Manfred Knoll''\\ //Auf Entdeckungsfahrt.\\ Ein Reisebuch für junge Leute//\\ VEB Neues Leben Berlin 1979\\ (EA 1975) 399 S. 12,5x20,5\\ 40 SW-Tfll.    * **1979** ''Manfred Knoll''\\ //Auf Entdeckungsfahrt.\\ Ein Reisebuch für junge Leute//\\ VEB Neues Leben Berlin 1979\\ (EA 1975) 399 S. 12,5x20,5\\ 40 SW-Tfll. 
   * **1980** //Urlaub 1980//\\ Bonn 1979\\ Auswärtiges Amt 31 S. 10,5x14,5\\ Textzeichn.   * **1980** //Urlaub 1980//\\ Bonn 1979\\ Auswärtiges Amt 31 S. 10,5x14,5\\ Textzeichn.
-  * **1980**''Michael Cannain & Gisela Himmelseher''\\ //Tips und [[wiki:trick|Tricks]] für [[wiki:tramp|Tramps]] und [[wiki:traveller|Travellers]]//\\ Rowohlt Hamburg 1980\\ (=rororo 07501 Anders reisen) 314 S., 10 Bll. 12,5x19\\ Textzeichn. +  * **1980** ''Michael Cannain & Gisela Himmelseher''\\ //Tips und [[wiki:trick|Tricks]] für [[wiki:tramp|Tramps]] und [[wiki:traveller|Travellers]]//\\ Rowohlt Hamburg 1980\\ (=rororo 07501 Anders reisen) 314 S., 10 Bll. 12,5x19\\ Textzeichn. 
   * **1980** ''Heinrich Harrer''\\ //Unterwegs. Handbuch für Reisende//\\ F.A. Brockhaus Wiesbaden 1980\\ 166 S. 15x21,5\\ zahlr. SW-Abb. i. Text    * **1980** ''Heinrich Harrer''\\ //Unterwegs. Handbuch für Reisende//\\ F.A. Brockhaus Wiesbaden 1980\\ 166 S. 15x21,5\\ zahlr. SW-Abb. i. Text 
   * **1981** ''Heilwig von der Mehden''\\ //Schön ist es auch anderswo. Wir gehen auf die Reise//\\ Herder Freiburg/Br. 1981\\ (=Herderbücherei 714) 3.A. 127 S. 10,5x18\\ Persönliche Anmerkungen zu den Aspekten von Reisen, ein Zwischending zwischen Reiseanleitung und Erlebnisschilderung   * **1981** ''Heilwig von der Mehden''\\ //Schön ist es auch anderswo. Wir gehen auf die Reise//\\ Herder Freiburg/Br. 1981\\ (=Herderbücherei 714) 3.A. 127 S. 10,5x18\\ Persönliche Anmerkungen zu den Aspekten von Reisen, ein Zwischending zwischen Reiseanleitung und Erlebnisschilderung
wiki/zeitleiste_reiseanleitungen.1762414160.txt.gz · Zuletzt geändert: von Norbert Lüdtke